SSRİ-Nİ TİTRƏDƏN HADİSƏ

(“Milis hekayələri” silsiləsindən)

Tofiq Mamedovla bu dəfə də söhbətimiz SSRI-dən düşdü. Dostum keçmiş İttifaqın qızğın tərəfkeşidir və SSRI-nin dağılmasını indi də XX əsrin faciəsi hesab edir. Mən də İttifaqı təriflədim, dedim ki, sovet dövründə dəhşətli cinayət, terror hadisələri törədilmirdi, kriminal durum daim nəzarətdə idi. Dostum bir bilici kimi başını tərpədir ki, doğrudur, sovet dövründə kriminal durum nəzarətdə idi, amma informasiya yayımı daha sərt nəzarətdə idi, yəni baş verən hadisələr barədə məlumat verilmirdi. Amma elə dəhşətli cinayət hadisələri baş verirdi ki, bütün ittifaqı, hüquq-mühafizə orqanlarını titrədirdi. KQB-nin mayoru Afanasyevin qətli kimi...
Aha... Deyəsən, dostum sözlü adama oxşayır... Mən sükuta riayət edirəm, ona xatirələrini yaddaşının süzgəcindən keçirməyə və təqdim etməyə  imkan verirəm…

- KQB-nin Sovet Ittifaqında yeri və rolu hamıya məlumdur. Bu qurum, Kommunist Partiyasından sonra 2-ci ali təşkilat idi ki, hamıya və hər şeyə nəzarət edirdi. Yalnız onun “vizası”ndan sonra yüksək namenklaturalı vəzifələrə təyinatlar təsdiq edilirdi, hətta adamlar хarisi ölkələrə səfər edə bilirdi. 1980-ci ildə, SSRI-nin bütün dünyaya meydan oxuduğu bir dövrdə, onun əsas sütunlarından birinin, KQB-nin Mərkəzi Aparatı katibliyinin rəis müavini, təhlükəsizlik orqanları mayoru Vyaçeslav Afanasyevin naməlum şəraitdə qətlə yetirilməsi, sözün əsil mənasında, günəşli havada göy gurultusu kimi idi, ölkə rəhbərliyi bir-birinə dəymişdi. Əvvəlcə elə bilirdilər ki, bu, xarici kəşfiyyat orqanlarının terror işidir və gizlətməyə çalışırdılar. Amma cidanı çuvalda gizlətmək olmaz deyirlər. Moskvada bütün dünya ölkələrinin səfirlikləri fəaliyyət göstərirdi və gündəlik məlumat ötürürdülər. Nəticədə SSRI təhlükəsizlik orqanları zabitinin qətli bir neçə gün ərzində Qərbin aparıcı KIV-lərinin əsas xəbər başlıqlarından birinə çevrildi. O vaxtlar Ittifaq ərazisində, qeyri-leqal olsa da, “Azadlıq radiosu”, “Amerikanın səsi”, “Alman dalğası” kimi radiolar qısa dalğada yayımlanırdı və bu dəhşətli hadisəni ictimaiyyətdən də gizlətmək mümkün olmadı. Qətl hadisəsini Siyasi Büronun üzvləri, ölkənin təhlükəsizlik və hüquq-mühafizə orqanlarının rəhbərləri Andropov (KQB-nin sədri) və Şelokov (daxili işlər naziri) öz nəzarətinə götürdü. Məsələ hətta SSRI-nin dövlət rəhbəri, Kommunist Partiyasının Baş katibi Brejnevə də məruzə olundu. Və bu dəhşətli hadisənin üstü sürətlə ört-basdır edildiyi kimi, sürətlə də açılmağa başladı...

V.Afanasyevin meyiti hadisə yerindən 15 - 20 kilometr aralı, maşın yolunun kənarından tapılmışdı. Əvvəlcə elə bu versiyanın üstündə işləyirdilər, sübut etmək istəyirdilər ki, onu maşın vurub. Amma istintaq materialları ayrı şeydən xəbər verirdi. Mərhumun aldığı xəsarətləri avtomobil qəzası ilə izah etmək mümkün deyildi, tibbi ekspertizanın nəticəsi də onun döyülüb öldürüldüyündən xəbər verirdi....
 Dostum bir siqaret yandırır, mənim səbirsizliklə gözlədiyimi ləzzətlə müşahidə edir və eyni ləzzətlə siqaretin acı tüstüsünü ciyərlərinə çəkir...

- Əslində nə baş vermişdi? Dekabrın 14-də Afanasyevin 40 yaşı tamam olmuşdu. Bu münasibətlə KQB-nin Mərkəzi Aparatının katibliyində xüsusi toplantı keçirilir, Afanasyevi təbrik edirlər və komitə rəhbərliyinin Fəxri Fərmanını ona təqdim edirlər. Işdən sonra yubilyar həmkarları və “Alfa” qrupundan olan dostları ilə birlikdə “çek”lə işləyən elit kafelərin birində bu mühüm təqvimi qeyd edir. Sovet dövründə Moskvada belə kafeləri barmaqla saymaq olardı, bura hər adam buraxılmırdı və Mərkəzi Aparat şəhərin mərkəzində yerləşdiyindən, yaxınlıqda vardı. Burda, sözün əsil mənasında quş südündən can dərmanına kimi hər şey tapmaq olardı. Yubiley iştirkçıları da elə “quş südü ilə can dərmanın”dan başladılar, fransız konyakı ilə qara isveçrə şokoladı, qara, qırmızı kürü sifariş etdilər. Konyakla qara şokolad da məlum olduğu kimi, bir qoşqudakı iki cins at kimi yaxşı gedir. Yubiley məclisi də bu qoşquda gecənin yarısına kimi getdi, neçə “Napoleon”, “Kamuz” qurban kəsildi, gecə saat 12-də, hərbçilər demiş, “adboy” verildi. Məsələ ondadır ki, Moskva metrosu gecə saat birin yarısına kimi işləyirdi və bu müddətə kimi, məclisi yekunlaşdırmaq, metroya çatmaq lazım idi...

Dostum təəccüblə baxdıımı görüb izahat verir:
- Bəli, sovet dövründə KQB-nin Mərkəzi Aparatının katibliyinin rəis müavini də piyada gəzirdi, fərdi maşın yalnız rəisə təhkim edilirdi. Indi isə orda adi mühafizəçilər də “Mersedes”lə, “Cip”lə gəzir, amma hansı pulla, bax bu, bilinmir. Nə isə... Afanasyev və dostları gecə saat 12-də məclisə son qoyur, ayağa dururlar. Stolun üstündə iki ağzı açılmamış 700 qramlıq “Napoleon”, bir “Kamuz” konyakı, bir qutu “Assorti” şokoladı, bir-iki qab da qırmızı kürü qalır. Dostlar bunu yubilyarın çantasına hədiyyə kimi qoyur və metronun yaxınlıqdakı “Lubyanka” stansiyasına yollanırlar. Burdan “Kuzneskiy most” stansiyasına keçir və “Taqanka” istiqamətində gedirlər. “Taqanka” stansiyası Moskva metrosunun mərkəzi dairəsinin üzərində yerləşir və əsas keçid məntəqələrindən biridir. Burda dostlar öz istiqamətlərinə keçmək üçün düşürlər, Afanasyevi isə həmin istiqamətdə getdiyindən oyatmaq istəmirlər. Yubilyar bərk vurduğundan qiymətli hədiyyələrlə dolu çantasını da qucaqlayıb oturan kimi yatmışdı. O, “Taqanka”dan beş dayanacaq sonra, “Ryazanskiy prospekt” stansiyasında düşməli idi. Metronun yaxınlıındakı yeni kvartalların birində, 12 mərtəbəli binanın 7-ci mərtəbəsində yaşayırdı. Dekabrın 14-də, yubiley günü yəqin ki, evdə yoldaşı və məktəbli olan iki qızı yatmayıb onun yolunu gözləyir. Amma Afanasyev bərk yatdıından “Ryazanskiy prospekt”i keçir və bir stansiya çox, “Jdanovsk”a kimi gedir. Indi “Vıxino” adlanan bu stansiya xəttdə axırıncıdır və burdan qatarlar geri qayıdır. Amma artıq gecə saat birin yarısından keçdiyindən qatar stansiyanın yaxınlıındakı depoya verilir. Qəribə bir təsadüfün nəticəsinə, vaqonda yatan Afanasyevi nə vaqonlara baxan maşinist köməkçisi, nə də perronda növbə çəkən “qırmızı papaq” qadın görür. 

Sonradan aydın olub ki, maşinist və köməkçisi həmin zaman, iş vaxtı olsa da, yaxşı “vurmuş” olublar. Amma buna baxmayaraq, depoda vaqonlara yenidən baxış keçirəndə çantasını qucaqlayıb yatan orta yaşlı kişini aşkar edirlər. Əvvəlcə onu oyatmaq istəyirlər, mümkün olmur. Maşinist köməkçisi milis çağırmağı təklif edir. Amma bu vaxt çantanı yatanın əlindən alan və ciddi təftişilə məşğul olan maşinist ona imkan vermir. Çantanın içindəkiləri göstərir ki, sənə şahid (olsun, şərik) lazımdır?! Köməkçi təbii ki, eyni zamanda həm rəhbərliyin, həm də nəfsinin təzyiqinə müqavimət göstərə bilmir. Deyir, çantanı götürüb gedək, “mujik” də burda yatsın. Bu dəfə “ayılmaq təhlükəsi” olan maşinist etiraz edir, təhlükəsizlik qaydalarına ziddir deyir, sabah bizi cəzalandıra bilərlər. “Mujik”i özümüzlə aparaq, orda yatsın. Sabah oyananda deyərik ki, çantanı vaqonda oğurlayıblar, səni də biz yazığımız gəlib, bura gətirmişik. Artıq “ayılmaq təhlükəsi” köməkçiyə də təsir edir və o, “mujik”i qoltuqlayıb rəhbərliyin dəstəyi ilə vaqondan çıxarır. Bu zaman fəhlə heyətindən vəziyyəti görən və «alkoqol» perspektivini “barometr” kimi hiss edən dağ cüssəli bir gənc köməyə atılır. Əsərimizin sürücü qəhrəmanları şərik istəməsələr də, bu boyda köməkdən yaxa qurtara bilmirlər və Afanasyevi gəncin belinə yükləyib depodakı kiçik yataq otaqlarının birinə gəlirlər. Burda çanta sahibinin elə quru yerdəcə yıxılıb yatmağına imkan verir, çantanın içindəkiləri çıxarıb çarpayının üstünə düzürlər. Ömrü boyu ucuz arağa, çaxıra alışan adama “Napoleon”, ya “Kamuz” nə edə bilər ki, hətta yanında qırmızı kürü ilə qara şokolad olsa da...

Bu zaman ağır yatmış olan Afanasyev ağır oyanmağa başlayır. Ilk əvvəl harada olduğunu, bura necə gəldiyini kəsdirə bilmir. Amma yavaş-yavaş özünə gəlir və çarpayının üstündə səs-küylə davam edən ziyafət diqqətini cəlb edir. Onun yubiley günündə, onun konyakları ilə, ən əsası isə, ondan icazəsiz?! Bu vəziyyət, xüsusilə də axırıncı Afanasyevə çox pis təsir edir və o, məclisə aktiv müdaxilə edir. Adi dildə desək, indicə sadaladıımız üç sualı elə uzandığı yerdən ziyafət stolunun, üzr istəyirəm, çarpayısının üstünə, “üç tuz” kimi tullayır. Məclis iştirakçılarının təbii ki, xalı az olur və onlar “üç tuz”a rusların üç hərfi ilə cavab verirlər, onu məlum yerə göndərirlər. Beləliklə də, qəhrəmanımızın seçimini minimuma endirirlər, o, ya qulaqlarını sallayıb məlum yerə getmək, ya da məclisə aktiv müdaxilə etmək seçimi qarşısında qalır. Və təhlükəlilik dərəcəsinə, qeyri-bərabərliyə baxmayaraq, Afanasyev bir zabit kimi məhz ikinci yolu seçir. Onu da qeyd edək ki, qəhrəmanımız orta yaşlı adam olsa da, təhlükəsizlik xidmətinin bir çox zabitləri kimi keçmiş idmançı idi və əlbəyaxa döyüş qaydalarını yaxşı bilirdi. Və bu bilgilər işdə də özünü göstərdi...

Bir sayında mayor artıq ayaq üstə idi, iki sayında maşinist, üç sayında isə köməkçi yerə sərilmişdi. Təbii ki, Afanasyev bu vəziyyətdə və bu tezlikdə onları nokauta göndərə bilməzdi. Elektrik qatarının şanlı sürücüləri, sadəcə olaraq, noqdaun vəziyyətinə düşmüşdülər və ucuz araq bahalı konyakla qarışıb beyinlərini dumanlandırsa da, hazırda horizontal vəziyyətin vertikaldan qat-qat sərfəli olduğunu hiss edirdilər və odur ki, hətta on sayında da yerdən qalxmaq istəmədilər. Beləliklə, iki nəfər yerdə namunasib, amma sərfəli vəziyyətdə gözləyirdi, iki nəfər də ayaq üstə, daha münasib vəziyyətdə onları izləyirdi. Birinci Afanasyev idi, onun başı və yumuruqları gizildəyirdi. Ikinci isə bayaq icazəsiz səhnəyə daxil olan, bu müdaxiləsi konyak və qırmızı kürü ilə mükafatlandırılan proletariatın həmin gənc və nəhəng nümayəndəsi idi ki, baş verənləri daha çox təəssüflə seyr edirdi. Ona təsir edən yeganə şey belə müftə və belə ləzzətli içki məclisinin belə yarımçıq kəsilməsi idi. Və o, bu acı həqiqəti dərk etdiyi anda «paravoz» kimi fısıldsdı və ziyafətin düşməninin üstünə atıldı. Orta yaşlı mayor idman hazırlığına baxmayaraq, proletariatın hücumuna davam gətirmədi (çəki kateqoriyası öz sözünü deyirdi) və paravozun altında qaldı. Naqdauna düşənlər də dərhal gözləmə vəziyyətindən qalxdılar. Konyak məclisindən əlbəyaxa döyüşə sərt dönüş etmiş otaqda çəki kateqoriyası ilə bərabər say hesabı da yubilyarın ziyanına kəskin dəyişdi. Məlum oluğu kimi, proletariat yıxılanları vurmağın mahir ustasıdır...

Proletariatın nümayəndələri bir azdan «mujik»in tərpənmədiyin hiss etdilər. Maşinistin köməkçisi cəld əyilib onun nəbzini tutdu, başını buladı. Köməkləşib maşinistlə birlikdə nəhəngi cəsədin üstündən qaldırdılar, sinəsinə qulaq qoydular, elə bil dünən ölmüşdü. Ciblərini axtarırlar, KQB mayorunun vəsiqəsi çıxır. Proletar üçlük dərhal ayılır, əsməyə başlayır, nə edəcəyini bilmir. Səhər saat 5-in yarısı olurdu, bir saatdan sonra iş başlayacaqdı. Cəld emalatxanadan qara kağız gətirirlər, zabitin cəsədini bükürlər. Yenidən gəncliyin belinə yükləyib maşinistin deponun həyətində dayanan köhnə “Volqa”sının yük yerinə qoyurlar. Sonra ikilikdə (maşinist depoda qalır) hadisə yerindən 15-20 kilometr qırağa aparır, yolun kənarına atırlar...

Meyit həmin gün tapılsa da, hadisənin üstü düz bir ay sonra açıldı. Nə qədər qəribə olsa da, yalnız proletariatın gənc nümayəndəsinə güllələnmə kəsdilər, maşinistə və köməkçisinə isə 15 il iş verdilər...

Qalib ARİF