İNAM və İMAM

Həzrəti Peyğəmbər buyurur ki, dini, Vətəni uğrunda bir gün vuruşan insanın qazandığı savab ömür boyu namaz qılan, ibadət edən insanın qazandığı savabdan çoxdur. Sabah bütün həyatını inam, iman, müasir anlamda ideya uğrunda mübarizəyə həsr edən, bu yolda şəhid olan bir qəhrəmanın – İmam Hüseynin qətl günü, Aşura günüdür. İdeya uğrunda ölümə getmək hər kişinin işi deyil, İmam Hüseyn təbii ki, böyük şəxsiyyətdir. Onun qətlinin ildönümü hər il qeyd olunur və olunmalıdır. Çünki bu, müsəlman aləminin qəhrəmanlıq səlnaməsidir, müqəddəs ideya uğrunda ölümə gedən bir KİŞİnin hekayəsidir.

Mən ömrüm boyu dini xurafatdan uzaq olsam da, təbiətcə teist olmasam da, ateist də deyiləm. İnanclı biriyəm, Allaha inamı insanın vizit kartı hesab edirəm. Hətta bir az da dərinə gedirəm, deyirəm ki, şüurlu İNSAN Engelsin dediyi kimi əməyin yox, Allaha inamın bəhrəsi, yetirməsidir. Amma düşünürəm ki, inam da bütün ali dəyərlər kimi dərk olunan bir zərurətdir, dərk olunan inam insanı müdrikliyə gətirdiyi kimi, dərk olunmayan inam da köləliyə aparır. 

Bizim Qarabağ müharibəsi də yalnız torpaq uğrunda deyildi, bu, inam, iman uğrunda, müqəddəs ideya uğrunda bir müharibə idi. Bu müharibədə bizim İmam Hüseyn kimi neçə qəhrəmanımız olub, din, Vətən uğrunda şəhid olub. Axı, ideya uğrunda ölümə gedən Asif Məhərrəmov, Vəzir Orucov, Mübariz İbrahimov da İmam Hüseyn məktəbidir, qəhrəmanlıq səlnaməsidir. Bu kişilər də faktiki olaraq, bizim imamlardır, şəhidlik sınağından keçib müqəddəslik zirvəsinə ucalan insanlardır. Amma biz onları hər gün, hər ay, heç olmasa, ildə bir dəfə - qətl günlərində yad edirikmi, edə bilirikmi, elliklə qəbrləri üstünə gedirikmi?! Niyə getmirik, niyə yad etmirik? 

Dostlar, bu suallar ağırdır, cavabı bir adamın işi deyil, gəlin elliklə axtaraq...

Qalib ARİF

BIZIM GETDIYINIZ YOLLAR (Pritça)

"Yolu seçmək hələ işin yarısıdır, əsas axıradək getməkdir".

Yol üstündə yazı

Bizim Şərqdə yazılmamış bir qayda olub, ata evi, var-dövləti kiçik qardaşa qalır. Doğrudur, kiçik qardaş bütün bunlara sahib olunca, ata böyük oğullarının toyunu edir, bacardığı kimi yerləşdirir. Yani, faktiki olaraq, hər şey ədalətlə həll olunur, hər qardaş ata malından öz payını alır. Qərbdə isə tamam başqa qaydalar mövcud olub, ata evi, var dövləti böyük qardaşa qalıb. Ata həyata əlvida deyən kimi, kiçik qardaşlar da ata evinə əlvida deyiblər. Ata zadəgan olubsa, evdən bir at, silah-sursat, böyük qardaşın verdiyi 5-10 qızılla birdəfəlik çıxıblar. Əgər, ata adi kəndli olubsa, elə əynindəki paltarla, belindəki xurcunla çıxmalı olublar. Təbii ki, ailələri varsa, özləri ilə aparıblar.

Deməli söhbət etdiyimiz hadisə keçmiş zamanlarda, Avropada baş verib. Varlı-hallı bir zadəgan yaş yetirib dünyadan köçəsi olur. Kişinin qəsri, bütün var-dövləti Aleksandr adlı 25 yaşlı böyük oğluna qalır. Aleksandr artıq evil olur və atası ölən kimi 3 subay qardaşını yaxşıca mükafatlandırıb yola salır. Mixael, Pyotr və Qabriel adlı qardaşlar hərəsi bir ata minib ata evini birdəfəlik tərk edirlər. Şəhərin kənarında 4 yol ayrıcında dayanırlar. 22 yaşlı Mixael deyir:

-Qardaşlar, biz şimala tərəf gedə bilmərik, şimal soyuqdur. Şərq uca dağlardır, biz bu dağlarda dəfələrlə ovda olmuşuq. Qərb tərəf isə, ucu-bucağı görünməyən dəryadır, biz də dənizçi deyilik. Bir qalır cənub tərəf, nə edək?

20 yaşlı Mixael dinmir, əvəzində 18 yaşlı Qabriel cavab verir:

-Qardaş, atamız ölüb, Aleksandr da evdə qalıb. Bizim böyüyümüz indi sənsən, necə desən, elə də edək, istəyirsən, cənuba gedək…

Pritça dili yüyrək olur deyirlər, qardaşlar bir həftə yol gedirlər. Nəhayət, azuqələri qurtaranda, uca dağların ayağında 2 yol ayrıcına çatırlar. Atdan düşürlər, yol kənarındakı kiçik çayda yuyunurlar. Bir qismət çörək yeyib gələcəklərini, hara gedəcəklərini götür-qoy edirlər. Mixael deyir:

-Qardaşlar, burdan 2 yol ayrılır, biri yuxarı dağlara gedir, biri də aşağı dərələrə düşür. Biz bu yolları tanımırıq, hara apardığını bilmirik. Gəlin belə edək, mən Qabriellə burda gözləyim, Pyotr sağdakı yolla dağlara doğru qalxsın. Baxsın, əgər, təhlükə yoxdursa, qayıtsın, üçümüz də saga gedək…

Pyotr razılaşmır:

-Mən niyə gedirəm?! Gəlin püçk ataq, kim uduzsa, getsin, udanlar gözləsin.

Nə isə, püşk atırlar, Mixael uduzur. Atına minib dağlara doğru gedir. Yuxarı qalxdıqca hava soyuyur, dəhşətli heyvan nəriltiləri aləmi başına götürür. Amma Mixael cəsarətli adam olur, geri çəkilmir. Axşam qaralır, ildırımlar çaxır, güclü leysan başlayır. Yol kənarından, meşədən, koldan vəhşi heyvanların nəriltisi eşidilir, gözləri işıldayır. At iki ayağını dirəyir, getmək istəmir. Mixael çar-naçar geri qayıtmalı olur, axşama qardaşlarına çatır. Əhvalatı danışır, deyir:

-Bir tikə çörək yeyək, gecəni burda, çay kənarında daxmada yataq. Sabah Pyotr sol yolla dərələrə düşər, mən Qabriellə burda gözləyərəm. 

Pyotr yenə razılaşmır:

-Mən niyə gedirəm?! Gəlin püçk ataq, kim uduzsa, getsin, udanlar gözləsin.

Püşkatmanı sabaha saxlayıb süfrə açırlar, yeməyə hazırlaşırlar. Bu zaman hardansa ağpaltarlı, ağsaqqallı nurani bir qoca peyda olur. Süfrəyə dəvət edirlər, onlarla oturur. Bir qismət çörək kəsirlər. Yeməkdən sonra Mixael soruşur:

-Ağsaqqal, siz yerli adama oxşayırsız, biz burda nabələdik. Biz 3 qardaşıq, 2 yol ayrıcında qalmışıq, bilmirik nə edək, yolun hansını seçək…

-Mən bu yollara bələd adamam, amma seçim sizindir, həyatda hərə öz yolunu özü seçir. Onu deyə bilərəm ki, bu yollar ikisi də mənzil başına aparır, siz yarı yoldan qayıda bilərsiz, amma mənzil başına çatsaz, bir də geri qayıda bilməyəcəksiz. Odur ki, fikirləşin, özünüzə sərfəli seçim edin.

Gecəni çay kənarındakı daxmada yatırlar. Səhər durub görürlər ki, qoca yoxdur. Bir tikə çörək yeyib püşk atırlar. Bu dəfə uduzan kiçik qardaş olur. Qabriel ağ atına minir, dərələrə doğru gedir. Aşağı düşdükcə hava qızır, qatılaşır, hər tərəfdə əcaib-qəraib məxluqlar dolaşır, dəhşətli heyvan nəriltiləri eşidilir. Bir müddətdən sonra daş-qayalar da od püskürür, istidən getmək, nəfəs almaq çətinləşir. At ayağını yerə dirəyir, getmək istəmir. Qabriel təbiətcə qorxaq deyildi, amma hələ uşaqdı, müstəqil qərar verə bilmirdi. Odur ki, geri qayıdır, qardaşları ilə məsləhət edir. Mixael bu dəfə püşk atmaq istəmir, qərar verir:

-Qabriel, sən sağdakı yolla dağlara get, ora soyuq olsa da, isti deyil. Yolda qorxma, dayanma, mənzil başına çatacaqsan. Lazım olsa, oxun-kamanın, qılıncın, qalxanın var. Mən soldakı yolla axıra kimi gedəcəyəm, dərələrə düşəcəyəm. Pyotr qoy burda qalsın, bu, onun öz seçimidir. Nə vaxt qərar versə, hansı yolu istəsə, seçə bilər. 

Mixael qara atına minir, dərələrə doğru gedir. Aşağı düşdükcə hava qızır, qatılaşır, hər tərəfdə əcaib-qəraib məxluqlar dolaşır, dəhşətli heyvan nəriltiləri eşidilir. Bir müddətdən sonra daş-qayalar da od püskürür, at ayağını yerə dirəyir, getmək istəmir. Amma atlı da geri çəkilmir, dərə aşağı gedir. Axşam olur, qaranlıq qatılaşır, istidən nəfəs almaq olmur. Atlı səhərə kimi gedir, gecə bir neçə dəfə əcaib heyvanların hücumunu dəf edir. Səhər açılır, hava da açılır, nəfəs almaq asanlaşır. Günorta üstü Mixael gəlib böyük, xaraba bir kəndə çatır. Görür kəndin girəcəyində bir lövhə vurulub, lövhədə iri hərflərlə “CƏHƏNNƏM” yazılıb. Kənd camaatı qara atlı, silahlı-sursatlı cəngavəri xilaskar kimi qarşılayır. Yolçu diqqət edir ki, kənddə adamlar hamısı kədərli-qüssəlidir, üzlərindən dərd-ələm tökülür. Demə, kəndin əhalisi bütün günü işləyir, hər ay da qaçaq-quldur gəlib talayır, camaat ac qalır. Mixael kəndin ağsaqqalları, ağıllı adamları ilə məsləhət edir, cəsarətli cavanları başına yıgıb böyük bir dəstə düzəldir. Gündüz kəndin adamını-varını quldurlardan, gecə kəndin mal-qarasını yırtıcılardan qoruyur. Mixael böyük qardaşının verdiyi qızılları xərcləyir, kənddə dəyirman, dülgərxana, dəmirçixana tikdirir. Atı olmayana at, kotanı olmayana kotan alıb verir. İllər keçir, kənd əməlli başlı çiçəklənir, insanların üzündə təbəssüm görünür, camaat yaxşı yaşamağa başlayır.

Günlərin bir günü Mixael dülgərə, dəmirçiyə verdiyi sifarişi arabaya yükləyir, bir külüng də götürüb kəndin girəcəyinə gəlir. Burda “CƏHƏNNƏM” lövhəsini çıxarıb atır, yerinə “CƏNNƏT” lövhəsi basdırır. Yaxınlıqdakı kiçik çayın kənarında oturur, sərin sudan bir-iki qurtum alır, ləzzətə “CƏNNƏT” lövhəsinə, Cənnət kəndinə baxır. Bu zaman yenidən həmin ağ paltarlı, ağ saqqallı nurani qoca peyda olur. Salamlaşıb hal-əhvallaşırlar, qoca bardaş qurub onun yanında oturur:

-Mixael, sən Allahın xoşuna gələn bir iş görmüsən, Yer üzündə bir cəhənnəmi bir cənnətə çevirmisən. Odur ki, Allah sənin üzərinə şərəfli bir missiya qoyub, sən ömrün boyu Yer üzünü gəzməli, bütün cəhənnəmləri cənnətə çevirməlisn.

-Mən bacararammı?!

-Bacararsan, Allahın əli həmişə sənin üstündə olacaq. 

Mixael razılaşır, qoca getməyə hazırlaşır:

-İndi sən burdan durub atına minirsən, bu iki yoldan birini seçirsən, axıra kimi gedirsən…

-Bəs, mənim qardaşlarım?!

-Hansından başlayım?!

-Qabrieldən başlayın, o, bizim kiçiyimizdir…

-Deməli, Qabriel qorxmadan, çəkinmədən, sağ yolu axıra kimi getdi, vəhşilərin hücumlarını dəf etdi, sağ-salamat mənzil başına çatdı. Allah onun gəncliyinə, ürəyinin təmizliyinə baxdı, mükafatlandırdı. Qabriel bir vaxtlar Adəmin Həvva ilə göndərildiyi, Yer üzündəki həmin cənnət-məkana, Gülüstana düşdü. İndi illərdir orda yaşayır, amma darıxır, hər gün Allaha dua edir, “mənə bu dünyada hazır cənnət lazım deyil, cənnəti mən özüm yaratmalıyam” deyir. Allah da onu imtahana çəkir, yeni bir missiya verir. İndi mən sənin yanından durub ora gedəcəyəm, Gülüstanın girəcəyində ona iki yoldan birini seçmək imkanı verəcəyəm. 

-Bəs, Pyotr?

-Pyotr əsl cəhənnəmdədir, illərdir ki, əvvəlki yerindədir. İki yolun ayrıcındadır, birini seçməyə, irəli getməyə cəsarəti çatmır.

-Bəs, Aleksandr?

-Aleksandr öz kefindədir, atasının pullarını xərcləyir. Siz gedəndən sonra dalbadal 4 oğlu olub, adlarını da Aleksandr, Mixael, Pyotr və Qabriel qoyub. Allahın əmri belədir, oğlum, tarix təkrar olunur…

Qalib ARİF

OĞRULAR BAŞA ÇIXANDA DOĞRULAR YADDAN ÇIXIR

Yəqin diqqət etmisiz, bizim mətbuatda cinayətkar avtoritetlərə diqqət həddindən artıq yüksəkdir, onlar haqqında mütəmadi xəbərlər verilir, silsilə yazılar dərc edilir. Əslində qanun oğrusu olan bu adamlara hətta mətbuatda qanuni oğrular deyilir. Sanki bir dəstə müxbir bu oğruların dalınca gəzir, çalışır ki, onların dediyi bir “qiymətli” söz də diqqətdən kənarda qalmasın, mətbuat səhifələrində yer alsın, başa çıxarılsın. Əvvəllər Rövşən Lənkəranskidən yazırdılar, onun adını başlığa çıxarırdılar: “Lənkəranski Rusiyada “göyərti kralı” oldu, İtaliyada yüz milyonluq biznes qurdu”,” “Lənkəranski Ukraynadan gəldi, Dubaya getdi, Dubaydan İstanbula səfər getdi”, “Bakıda milyonerlər məhəlləsində villa aldı, Neon şadlıq sarayına sahib oldu” və sair və ilaxır. Cinayətkar avtoritet 2016-cı ildə Türkiyədə qətlə yetirildikdən sonra bizim həmkarlar onun yaxasından əl çəkdilər. Amma “müqəddəs yer boş qalmaz” deyirlər, diqqəti başqa bir qanun oğrusuna yönəltdilər: “Lotu Quli azadlığa buraxıldı”, “Lotu Quli Gürcüstana getdi”, “Quli Türkiyəyə səfər etdi, İstambulda türkiyəli avtoritetlərlə şəkil çəkdirdi”, “Rusiyada göyərti bazarlarını ələ aldı, milyonlarını artırdı”, “Dubaya getdi, oğrularla internet-müşavirə keçirdi” və s... Lotu Quli Türkiyədə (?!) qətlə yetirildikdən sonra da bizim həmkarlar onun yaxasından əl çəkmirlər. Onun ölüm xəbəri hətta bizim məmurların “pandemiyada toy” xəbərlərini də üstələyir... 

Bu məsələ ilə əlaqəli rus saytlarını vərəqləyirdim, maraqlı bir statistikaya rast gəldim. Deməli bir şəhərdə bir qanun oğrusu varsa, təcridxanadadırsa, həmin şəhərdə mülkiyyət əleyhinə olan cinayətlər bir neçə dəfə, şəxsiyyət əleyhinə olan cinayətlər isə ən azı iki dəfə artır. Əgər həmin qanun oğrusu azadlıqdadırsa, cinayətlərin sayı dəfələrlə artır, artıq kriminal durumun nəzarətdən çıxmaq, əmin-amanlığın pozulmaq təhlükəsi yaranır. Ağıllı adamlar nahaq yerə demirlər ki, oğru türmədə olmalıdır. Axı, bir az cəsarətli olsaq, hər şeyi öz adı ilə çağırsaq, bu adamlar, faktiki olaraq, cəmiyyətin düşmənləridir, bir nömrəli düşmənləridir. Axı, onların qamarladığı milyonlar oğurluqdur, haramdır,  cəmiyyətin - mənim, sənin - halal insanların malıdır. 

Bəli, bizim mətbuat əsl qəhrəmanları yaddan çıxarır, bilərəkdən, ya bilməyərəkdən cəmiyyətin düşmənlərini populyarlaşdırır, onları cəmiyyətə az qala qəhrəman obrazında təqdim edir. Şübhəsiz ki, mətbuatda qanun oğruları, cinayətkar avtoritetlər haqqında da məlumatlar getməlidir, amma üç tipli verilməlidir: “həbs edildi”, “həbsdən azad edildi”, “həyatını itirdi”. Vəssalam. Mətbuat cinayətkar aləmin, onun liderlərinin vəkili deyil və onların reklamı ilə məşğul olmamalıdır. Mətbuat cəmiyyətin vəkilidir və cəmiyyətdən gələn sosial sifarişlərin reklamı ilə məşgul olmalıdır. Mətbuatın cəmiyyətə təsiri böyükdür, mətbuat ictimai fikrə təsir etmək, ogrunu da, doğrunu da populyar etmək gücünə malikdir. Oğruların populyar olduğu cəmiyyətdə isə, uşaqlar kosmonavt olmaq, milli qəhrəman səviyyəsinə ucalmaq yox, qanun oğrusu adı almaq arzusu ilə yaşayırlar... Qonşu Gürcüstanın nümunəsi göz önündədir... Bizdə də vəziyyət yaxşı deyildir, məhz bizim mətbuatın (daha doğrusu, bəzi həmkarlarımızın) səylərinini nəticəsidir ki, bizim gənclər Vəzir Orucov, Asif Məhərrəmov, Mübariz İbrahimov kimi qəhrəmanlardan xəbərsizdirlər, hətta bəziləri şəhid general Polad Həşimov haqqında məlumatlı deyillər, amma Rövşən Lənkəranskinin, Lotu Qulinin adını əzbər bilirlər. İndi mən deməyim, siz deyin görək, onlar ürəklərində kimə oxşamaq istəyirlər, gələcəkdə kimin yolunu tutmaq istəyəcəklər?! 

Düşünürəm ki, çıxış yolu var, nə qədər gec deyil, ziyanın yarısından qayıtmaq mümkündür və lazımdır. Mətbuatla işləyən əlaqədar qurumlar işə qarışmalı, qanun oğruları mövzusuna imkan dərəcəsində “tabu” qoymalı, bu istiqamətdə, ən azı tövsiyə xarakterli fikirlərini bildirməlidirlər. Qələm əhli olaraq biz də qanun oğruları mövzusundan imtina etməli, cəmiyyətimizə, gənc nəslimizin tərbiyəsinə faydalı olan mövzulara üstünlük verməliyik. Nə qədər ki, Qarabağ müharibəsi davam edir, milli qəhrəmanlarımızin adı hər gün çəkilməli, gənclərimiz onların nümunəsində tərbiyə edilməlidir. Hər bir məktəbli bilməlidir ki, bizim qəhrəmanlar kimdir, onlar qazilik, şəhidlik zirvəsinə necə ucalıblar… Hər bir əsgər deməlidir ki, mən  onlar kimi döyüşmək, Azərbaycanı onlar kimi, onlar qədər sevmək istəyirəm… Onda bizim qələbəmiz də yaxın olar, real olar, gələn illərə qalmaz, sabah olar… Qəhrəmanlar qələbədən sonar da yaddan çıxmamalıdır, şanlı xatirələri daim anılmalıdır, gənclərimiz, gələcək nəsillərimiz bilməlidir ki, xalqımızın necə qəhrəman övladları olub və biz mənfur düşmənə məhz onların sayəsində qalib gəlmişik. Vətən yanğısı, millət sevgisi bizə onlardan ərməğandır, estafet kimi gələcək nəsillərə aparmalıyıq.

Qalib ARİF 

RUSİYADA NƏLƏR BAŞ VERİR?!

Hörmətli dostlar, bu sual yəqin ki, sizin üçün də maraqlı olar. Ən azından 3 milyondan artıq azərbaycanlı kişi (mən hələ qadınları demirəm!) Rusiyada işləyir və ailəsinə çörək pulu göndərir. Bu, indinin özündə ayda milyardlarla dollar pul edir. Mən şəxsən Azərbaycanda elə bir ailə, elə bir nəsil təsəvvür etmirəm ki, onun ən azı 1-2 nümayəndəsi Rusiyada müvəqqəti, ya daimi işləməsin...

Rusiyada hazırda 100 il əvvəlki inqilabi və dəhşətli vəziyyətdir. Ac və işsiz xalq küçələrdədir, koronovirus şəraitində xalqa heç bir dəstək verilmir. Hakimiyyət xalqa kömək etmək, çörək vermək əvəzinə, nəyin bahasına olursa-olsun öz ömrünü uzatmaq niyyətindədir. Bu məqsədlə Konstitusiyanı dəyişir, açıq və gizli yollarla öz rəqiblərini həbs edir, hətta məhv edir. 5 il bundan əvvəl Rusiyanın radikal müxalifət lideri və müasir dünyanın ən işıqlı siyasətçilərindən biri Boris Nemtsov Kremlin 200-300 metrliyində, Moskva çayının üstündə çeçen killeri tərəfindən qətlə yetirildi. Yüzlərlə projektorun işığında, yüzlərlə kameranın qarşısında killer qorxmadan, çəkinmədən bütün dünyada tanınan siyasətçini güllələyir, amma onun yanındakı xanıma (oxu: şahidə) isə, dəymir. Ciz cinayətkarlığın və cəzasızlığın miqyasını təsəvvür edirsinizmi?! Nemtsovdan 5 il daha əvvəl Rusiyada və dünyada tanınan, Avropada kitabları çıxan məşhur müxalfətçi jurnalist Anna Politkovskaya evinin qabağında çeçen killei tərəfindən güllələnmişdi. Kameralar hadisəni və killeri çəkmişdi və göstərmişdi. Amma bu cinayətin də üstü hələ açılmayıb...

Hələ bunlar nədir ki, vəziyyət getdikcə ağırlaşır. Bir ay bundan əvvəl Rusiyanın Xabarovsk Vilayətində xalqın seçdiyi, xalq üçün işləyən qubernator Serqey Furqal FTX əməkdaşları tərəfindən həbs edildi və Moskvaya gətirildi. Onu 2005-ci ildə guya törətdiyi cinayətlərə görə həbs ediblər. Halbuki, bu 15 ili Furqal Rusiya Dövlət Dumasında deputat olub, heç kim onu heç bir cinayətdə ittiham etməyib. Rusiyada və dünyada hazırda Boris Nemtsov qədər tanınan radikal müxalifətçi və video-bloger Aleksey Navalnının fikrinə görə, Furqalın 3 günühı olub: 1. O, qubernator seçkilərində federal hakimiyyətin namizədinə qalib gəlib. 2. Xabarovsk Vilayətinin gəlirlərinin vilayətdə qalmasını istəyir və federal hakimiyyətə xərac vermir. 3. Xalq üçün işləyir və Xabarovsk əhalisi onu sevir. Yeri gəlmişkən, Xabarovskda artıq bir aydan çoxdur ki, Furqalın azad olunması üçün 100 minlik mitinqlər gedir və bu aksiyalar indi bütün Rusiyada davam edir. Federal hakimiyyət və rəsmi mətbuat isə bu aksiyaları görməzdən gəlir.

Bu gün Rusiyanın avtoritar rəhbərliyinin əsas dayaqlarında biri olan Ukrayna artıq Avropaya üz tutub, NATO-nun üzvü olmaq istəyir. Avropada yeganə avtoritar rejim olan Belarus hakimiyyəti də çökməkdədir. Xabarovsk mitinqləri artıq Belarusa keçib, daha əzəmətlə davam edir. Belarusun daimi prezidenti (oxu: mühərriki) Lukaşenko xalqın qarşısında diz çökür, nə istəyirsiz edim deyir. Rusiyanın Dövlət Dumasında aktivləşən siyasi müxalifət də artıq federal hakimiyyətə qarşı çıxır. Züqanovun, Mironovun, hətta Jirinovskinin sərt tənqidləri daha ucadan eşidilir. Federal hakimiyyət isə pensiya yaşını 65-ə qaldırır və pandemiya şəraitində işsiz və çörəksiz əhaliyə heç bir kömək etmir. Halbuki, Rusiyanın 500 milyarddan çox valyuta ehtiyatları var, amma xalqa vermək istəmir. Bir sözlə, Rusiyanın siyasi hakimiyyətinin vəziyyəti elə ruscadır, nəticələr də çöz önündədir: Prezident Putinin reytinqi son 20 ildə ən aşağı (10-12 %) səviyyədədir...

Və son ştrix... Bu günlərdə Sibirə səfər etmiş məşhur müxalifət lideri Aleksey Navalnı Omsk aeroportunda içdiyi çaydan zəhərlənib və hazırda orda xəstəxanada, komadadır. Artıq Almaniyadan səhiyyə təyyarəsi göndərilib, Avropa Birliyi müxalifət liderini təmənnasız Berlinə aparmaq və müalicə etmək istəyir. Amma Omsk mərkəzi xəstəxanası FTX əməkdaşları tərəfindən zəbt olunub və müxalifət liderini xaricə buraxmaq istəmirlər. Səbəblər Navalnının sözü olmasın, üçdür: 1. Əsas müxalifət liderini Omskda ölməsinə şərait yaratmaq istəyirlər. 2. Onun qəsdən zəhərləndiyin Avropada üzə çıxmasının qarşısını almaq istəyirlər. 3. Rusiya Dövlət Dumasında siyasi müxalifət liderlərini qorxutmaq istəyirlər...

Qalib ARİF

ON İL DAVAM EDƏN DAVA

“Gənclik illəri” silsiləsindən

Mən ildə bir dəfə, yay tətilində Bakıdan Qaxa gedirdim. Türklər demiş, kəndimə gəlirdim. Hardasa 5-də, 6-da oxuyurduq, hər gün dağ çayında çimir, farel tuturduq. Mən şəhər uşağı olsam da, dağ çayında balıq tuta bilirdim, kiçik əmim Rəhimdən  öyrənmişdim. Suyu qaytarırdıq, çayın axarını boşaldırdıq. Daşların arasından xallı balıqları əllə dartıb çıxarırdıq, ilan-çiyana baxmırdıq. Xam olsam da, gün ərzində 3-4 balıq çıxarırdım. Yuxarı məhəllədən Əmrullah dərhal gəlib başımızın üstünü kəsdirirdi, hərədən 1-2 balıq istəyirdi...

Əmrullah mənimlə tay-tuş idi, kənddə lotuluq edirdi, amma mənə gələndə ilişirdi. Mən balıq vermirdim, tutaşırdıq. Zorla almaq istəyirdi, dalaşırdıq. Əgər xoşluqla istəsəydi, xahiş etsəydi, Vallah, hamısını verərdim. Amma bunun bir damcı siyasəti yox idi, rus reketi kimi zorla almaq istəyirdi. Mən də bir az çətin adamam, xoşluqla vermədiyimi zorla vermərəm, ölsəm də də vermərəm... Kişi kimi demək lazımdır ki, davada ağzım-burnum qanayırdı, amma mən bir addım da geri çəkilmirdim. Arada bir-ikisi də rəqibimə dəyirdi, qanı qanla yuyurduq... 

Mən artıq 8-i bitirmişdim,  yay tətilinə gəlmişdim. Kənddə toy gedirdi, aşağı məhəllənin qızı yuxarı məhəlləyə gəlin gedirdi. Aşağı məhəllədə lotu mən idim, yuxarı məhəlllədə Əmrullah. Mən ortaboylu adamam, 1.70-dən az yuxarı olaram. Əmrullah boylu-buxunlu oğlandı, hardasa 1.80 olardı. Biz əvvəlcədən gəlin qapısının arxasını kəsmişdik, şirinlik almaq istəyirdik. Bütün yazılmış və yazılmamış qanunlara görə, şirinlik bizə- aşağı məhəlləyə düşürdü. Amma qanuna baxan kimdir, Əmrullah qabağa çıxdı, yanımdakı uşaqlar dağılışdı. Mən tək qaldım, amma qaçmadım. Tutaşdıq, xeyli süpürləşdik, güc qalib gəldi... Şirinlik əldən getdi...

1980-lərin əvvəlləri idi, Qanlı Yanvara neçə illər qalırdı. Artıq Universiteti qurtarırdım, orduda zabit kimi xidmət etməyə hazırlaşırdım. Kənddə mənim bibioğlumun toyu idi, atam dəvətliydi. Arif müəllimin yerinə mən getmişdim, əziz bibimin xeyir işində iştirak edirdim. Bibimgil yuxarı məhəllədə yaşayırdı. Məni sevinclə qarşıladılar, boynuma qırmızı kəlağay bağladılar. Soldaş oldum, gəlinin cehizini qarşıladım. Kuzalı maşında cehizin üstündə Əmrullah gəlmişdi, qız tərəfin qohumlarından idi. Cehizi boşaltmağa 50 manat şirinlik istədi, mən 25 təklif etdim, sözümüz çəpləşdi. Deyəsən, kefi yuxarı idi, ağzına gələni dedi. Amma davanı sonraya saxladıq, cavanlarla cehizi boşaltdıq. 

Əmrullahla kənddən çaya tərəf bir xeyli usaqlaşdıq. Boyumuz da, iddialarımız da həmin nisbətdə idi. Mən dediyim kimi, şəhər uşağı idim, küçə davalarında bişmişdim. Amma çəki kateqoriyası öz sözünü deyirdi, burda qələbə mənim deyildi, biclik lazım idi. Çaya düşən yolda mən yuxarı tərəfdə durdum, rəqibimi aşağıda buraxdım. Avar kimi uzun qolunu fırlatmağa, yumruq atmağa imkan vermədim, kəllə ilə çənəsindən vurub aşırdım. Rəqibim qaratikan çəpərinin üstünə yıxıldı, mən üstdə, daha əlverişli vəziyyətdə qaldım. Qaratikan kolları onu çaşdırdı, amma dərhal özünü ələ aldı, sol əlini ağzıma soxdu, sağ əli ilə “aşağılar”dan yapışdı. Bir an da keçsə, məni qaldırıb aşağı, dərəyə tullayacaqdı...

Mən həmin anın keçməyinə imkan vermədim, ağzıma soxduğu barmaqlarını sümüyə kimi dişlədim. Rəqibim yaralı heyvan kimi bağırdı, əlləri boşaldı. Mən vurmağa başladım... Dayanmırdım, 10 ilin heyfini alırdım... Bağırtıya yuxarı məhlədən cavanlar gəldi, hamısı bunun qohumları idi. Arada mənə bir-ikisi dəydi, amma qaranlıqdan istifadə edib aşağı tullandım, dərələrlə toy evinə yollandım. Toy evində artıq hadisəni bilirdilər. Mən tez aşağıda əl-üzümü yudum, bibiqızların təkidi ilə yuxarı qonaq otağına qalxdım. Elə bu zaman toy həyətində tüfəng atıldı...

Əmrullahın xalası oğlanları idi, məni axtarırdılar. İndi dəqiq yadımdan çıxıb, 3-4 adamdılar. Əlində tüfəng olan bizimlə tay-tuş olardı, adı səhv etmirəmsə, Behmandı. Aşağıda, evin eyvanının altında dayanmışdı. Deyəsən içkili idi, ağzına gələni deyirdi. Ana söyüşü söyəndə dözmədim, eyvana çıxıb onun üstünə tullandım. Hərif yıxıldı, tüfəngi əlindən çıxdı, ağız-burnunun qanı bir-birinə qarışdı. Bizimkilər məni zorla araladılar, Behmanı yerdən qaldırdılar. Daha üstümə gəlmirdi, amma ağzını dağıtmaqda davam edirdi. Tüfəngi kəndin sahə müvəkkili götürmüşdü, amma davaya nüdaxilə etmirdi. Mən artıq özümə gəlmişdim, toya dava saldığım üçün xəcalət çəkirdim.

Qaxa gedən QAZ-66 (dağ kəndlərinə işləyirdi) səhər saat 8-də çıxırdı. Mən 15-20 dəqiqə əvvəl evdən çıxdım, təzəbəyi məni ötürməyə qoymadım. Yuxarı məhəllə idi, Əmrullah xaloğlanları ilə yolu kəsmişdi. Mən düz onların üstünə getdim, özlərini itirdilər, geri çəkildilər. Əmrullahın üz-gözü dağılmışdı, anası görsə tanımazdı. Dərhal üstümə atıldı, avar kimi uzun qolunu fırlatdı. Mən hazır idim, cəld geri sıçraya bildim. Xaloğlanlar mənu mühasirəyə aldılar. Bu zaman adamın bağrını yaran bir bağırtı eşidildi. Rəqiblərim qorxdular, qaçıb dağılışdılar. Kiçik əmim Rəhimdi, əlində lomla qaça-qaça gəlmişdi. Nəfəsini dərmədən soruşdu “udar səni tutdumu?!”, sonra  cavab gözləmədən əlavə etdi ki, “dünən “piyan” olmuşam, bilməmişəm, səhər eşitmişəm”... 

Mən kövrəlmişdim, göz yaşlarımı saxlaya bilmirdim...

Qalib ARİF

 

BELORUSDA NƏ BAŞ VERİR?!

 

Düşünürəm ki, maraqlı sualdır, dostlar və mən bu suala qısa cavab verməyə çalışacağam. Deməli, Belorusda növbəti prezident seçkiləri keçirildi və hazırkı dövlət başçısı Aleksandr Lukaşenko  mütləq səs çoxluğu ilə (80%) qalib gəldi...

Belarusdakı psevdo-demokratlar və bizdəki ura-patriotlar indi yaxalarını cırırlar ki, seçkilər saxtalaşdırılıb, diktator hakimiyyətdə qalıb və s. Amma rus demiş, kənara çəkilin və həqiqətə imkan verin... Dostlar, məsələ ondadır ki, Belorusda, bütün postsovet məkanından fərqli olaraq, dövlət mülkiyyəti qalır, kolxozlar və sovxozlar saxlanılır. Təhsil də, səhiyyə də Belarus vətəndaşları üçün pulsuzdur, dövlət hesabınadır. Nəticə də göz qabağındadır - Belarus kənd təsərrüfütı məhsulları ilə özünü təmin edir, Avropaya kompyuter texnologiyaları və avadanlıqları ixrac edir. Bir sözlə, Belarus postsovet məkanında sosializmim sonuncu məkanı, Lukaşenko isə sonuncu mogikanıdır...

Bu gün bütün postsovet məkanında ən yüksək həyat səviyyəsi Belorusdadır, hətta Baltikyanı respublikalardan da yuxarıdır. Və bütün bunlar psevdo-demokraların yox, Aleksandr Luxaşenkonun 26 illik əməyinin bəhrəsidir. Buna görə də, xalq müxalifətə yox, məhz Prezidentə səs verir. Axı, xalq üçün işləyən, xalq tərəfindən dəstəklənən Aleksandr Lukaşenkonun adi evdar qadın Svetlana Tixonovskayaya (müxalifətin namizədi) məğlub olması bizim xalq dili ilə desək, "qaravəli" olardı. Təbii ki, psevdo-demokralar Belarusda və bütün Avropada narazı qalırlar, yaxalarını cırırlar. Axı, xalqını düşünən peşəkar siyasətçinin hakimiyyətdən getməsi, evdar qadının gəlməsi onların xeyrinə olardı. Əvvəla sosializmin izlərini postsovet məkanından tamamilə silərdilər, sonra bütün Belarusu özəlləşdirərdilər, satıb pullarını Avropa banklarında yerləşdirərdilər. Onları xalq maraqlandırmır, axı... Rusiyanın, Ukraynanın durumu göz qabağındadır...

Qalib ARİF

Ziyanlı vərdişlər – 2

Keçən yazımızda fizioloji yolla, yəni bilavasitə orqanizmə daxil olmaqla insanda asılılıq yaradan ziyanlı vərdişlərdən - narkotikdən, nikotindən və alkoqoldan danışmışdıq. Bunlar mütəmadi olaraq qabardılan, mətbuata çıxarılan problemlərdir və onların mahiyyəti, əlamətləri və müalicə vasitələri hamımıza məlumdur. Amma ziyanlı vərdişlərin elə formaları var ki (məsələn, seksual asılıq, bazarlıq, adrinalin asılılığı və s.), onların nəinki mahiyyəti, hətta mövcudiyyəti barədə məlumatlar yox dərəcəsindədir. Sadəcə olaraq, asılılığın bu formaları sırf psixoloji amillərlə əlaqədar olduğundan, öyrənilməsi çətindir və zaman tələb edir. Hazırkı qeydlərin də məqsədi bu ziyanlı vərdişlərin məlum əlamətlərindən söz açmaq (mahiyyətinə varmaqla), onların insan həyatı üçün nə qədər təhlükəli olduğunu diqqətə çatdırmaq və qurtuluş yollarını araşdırmaqdır.

Seksual asılılıq

Bəli, faktiki olaraq, bütün canlılar seksual istifadəçilərdir. Təbii ki, seksual aludəçilər də var və bu, hər iki cinsə xas olan mürəkkəb psixoloji-fizioloji xəstəlikdir. Belə xəstələr arasında məşhurlar, hətta dahilər də olur. Məsələn, dahilərdən Viktor Hüqo, Karl Marks, Çarli Çaplin, məhşur qadınlardan Kleopatra, Yekatrina və s. Şübhəsiz ki, belələri bizim dövrümüzdə, bizim şəhərimizdə, hətta tanıdığıiız adamların içində də var. Amma bu barədə geniş danışmaq niyyətində deyilik, çünki istər-istəməz, mövcud etik normalardan kənara çıxmalıyıq və bunu mümkün hesab etmirik.

Adrinalin asılılığı

Bu, mahiyyətcə ekstremizmin bir növüdür, amma burda ekstremistin fəaliyyəti cəmiyyətə yox, onun özünə ünvanlanıb. Odur ki, onlara ekstremist yox, ekstremal demək daha düzgün hesab edilir. Hələ yüz min illər bundan əvvəl, insanların mağaralarda yaşaäığı, daşla, dəyənəklə silahlandığı daş dövründə məlum idi ki, bəzi insanlarda yalın əllə yırtıcı heyvanların üstünə getmək, ekstremal vəziyyətlərə düşmək, risk etmək, bir sözlə, ölümlə çiling-ağac oynamaq həyati bir tələbata çevrilir. Bu insanları ovlanmış heyvanın əti, ya dərisi maraqlandırmırdı, maraqlı olan ovun özü, prosesin gedişi idi, sona çatandà maraq itirdi.

Sonralar tunc dövründə qladiatoru döyüşə aparan da bu hiss, bu vərdiş idi, o, qalib olmaq, heç sağ qalmaq üçün də vuruşmurdu, çünki yaxşı bilirdi ki, bu döyüşdə sağ qalsa da, gələn döyüşdə mütləq öləcək. Qladiatoru döyüşə səsləyən şeypurların səsi, poladın cingiltisi, dəhşətə gələn kütlənin nəriltisi idi, o, faktiki olaraq, bunlarsız yaşaya bilmirdi. Bu insanlarda dəhşətli bir asılılıq yaranır, onlar ekstrim olmayanda darıxırlar, özlərinə yer tapmırlar, qartalın qanad saldığı hündür zirvəyə dırmaşır, ya da sıldırım qayadan coşqun sellərə tullanırlar. Yox, bunlar qəhrəman deyillər, doğrudur, qəhrəmanlıq da ölüm qorxusuna qalib gəlməkdir, amma adrinalin çıxarmaq, ekstrim yaşamaq üçün deyil, umumi maraq, ideya naminə həyatla risk etmək, lazım gəlsə ölümə getməkdir. Spartak da qladiator olanda qəhrəman deyildi, baxmayaraq ki, cəsur döyüşçü idi, ölümün gözünə dik baxırdı və hər döyüşdən qalib çıxırdı. O, yalnız qulların azadlıq uğrunda mübarizəsinə qoşulduqdan və onun başında durduqdan sonar qəhrəmana çevrildi.

Vladimir Vısotskinin gözəl bir mahnısı var, dağlar, alpinistlər haqqındadır. Mahnıda deyilir ki, dağlara dırmaşmaq, əlçatmaz, ünyetməz sıldırım qayalara qalxmaq insanda qəribə bir asılılıq yaradır, sən zirvəyə, daim zirvəyə can atırsan, hətta qəlbin səni qabaqlamaq, köksündən çıxmaq, səndən qabaq zirvəyə qalxmaq istəyir. Budur, sən artıq zirvədəsən və bütün dünya sənin ayaqların altındadır. Hətta qartal, məğrur dağ qartalı səndən aşağıda uçur. Amma sən şad deyilsən, bayaqkı həyəcandan da əsər-əlamət yoxdur, əksinə qəm-kədər içindəsən. Sən zirvəsi qarşıda olanlara, yüz əziyyətə qatlaşıb, ölümə meydan oxuyub dağlara qalxanlara qibtə edirsən. Bəli, böyük şair psixoloji momenti çox gözəl tutub, zirvə alpinistin məqsədi deyil, çünki onu dağlara çıxaran məqsəd deyil, asılılıqdır, dağlardan asılılıqdır, ekstrim, adrinalin asılılığıdır.

Təbii ki, adrinalin asılılığı qədim dünyada qalmayıb, insanlarla bir yerdə daş dövründən internet dövrünə qədər gəlib, inkişaf edib. Biz indi TV kanallarında yüzlərlə insanın təyyarədən tullandığını, əngin səmalarda əl-ələ verib, müxtəlif fiqurlar yaratdığını müşahidə edirik. Bir başqaları isə hündür körpülərdən, uca göydələnlərdən aşağı tullanmağı sevirlər. Amma biz bilməliyik ki, bu insanlar göylərdə uçmurlar, saniyədə 9,8 metr artan təcillə göydən yerə düşürlər. Onların 15-20 metr gecikməyi, paraşütün ipini bir-iki dəqiqə gec çəkməyi 5-6 yüz metr məsafədən yerə düşməyə - ölümə bərabərdir.

Məlum olduğu kimi, İsveçrə və İtaliya yalnız səfalı kurortları və gözəl şəhərləri ilə deyil, həm də sıldırımlı dağları, qranit və qabbro tərkibli (xalq arasında boz və qara mərmər deyilir) sərt qayaları ilə məşhurdur. Hər il dünyanın hər yerindən minlərlə insan bu ölkələrə gəlir ki, qışda dik yamaclardan dərin dərələrə sürüşsünlər, yayda yüzlərlə metr göylərə ucalan sıldırım qayalara dırmaşsınlar. Elə insanlar da var ki, onlar dik qayalardan aşağı tullanır, yerə bir neçə yüz metr qalmışa kimi göylərdə uçur, qəsdən paraşütü açmırlar. Bu insanlar əsil ekstremallar, daha dəqiq desək, adrinalin asılılığının qurbanlarıdır. Uzağa niyə gedək, bu gün Bakıda yolumuza və yuxumuza haram qatan avtoşlar kiçik miqyaslı olsalar da, bu tip insanlardır. Onlar da bir növ xəstədir, ölümlə həyatın sərhədində xuliqanlıq edir, ekstrimsiz yaşaya bilmirlər. Amma başqalarını -  ekstremizmdən tamamilə uzaq, günahsız insanları bu təhlükəli oyuna qatdıqlarının fərqində də deyillər...

Bazarlıq asılılığı

Qeyd etmək lazımdır ki, asılılığın bu forması Azərbaycanda ümumiyyətlə öyrənilməyib, odur ki, azəricə adı da yoxdur. Rusca buna “veşevaya zavisimost”, türkcə “pazarlıq asılılığı” deyirlər. Türk variantı dilimizə daha yaxın olduğundan, onun üzərində dayanmağı məqbul hesab edirik.

Boş vaxtınızda dostlarınızla birlikdə olmaq, təbiətin seyrinə dalmaq, yaxud da maraqlı bir şey oxumaq (zövqünüzdən asılı olaraq) əvəzinə mağazaları gəzirsinizsə, sizə lazım olmayan malları alırsınızsa və dayana bilmirsinizsə, deməli sizdə bazarlıq asılılığının ilkin əlamətləri müşahidə olunur. Yemək, geyinmək, istifadə etmək kimi ehtiyaclarınızı ödəməyə xidmət etməli olan bazarlıq qəm-qüssə, ruhdan düşmə kimi duyğuların aradan qaldırılmasına yönəlirsə, hətta onlardan qurtarmaq üçün yeganə bir vasitəyə çevrilirsə, deməli, siz əməlli-başlı xəstəsiniz, həyəcan təbili döyməyin əsil vaxtıdır. Asılılığın əsas göstəricisi adamın ehtiyacı olmadığı və aldığı məhsulları istifadə etmədiyi halda, ləzzət almaq xatirinə alverə davam etməsidir. Mütəxəssislər bazarlıq asılılığının ciddi problemlər yaradan və yalnız ilkin mərhələdə müalicə olunan bir prixoloji pozğunluq olduğunu deyirlər: “Bazarlıq asılılığı insana iqtisadi və psixoloji baxımdan çox çətin sınaqlar yaşada biləcək ciddi bir problemdir. Əsil çətinliklər bu pis vərdişin nəticəsində xərcləriniz və qazancınız arasındakı tarazlığın pozulduğu zaman meydana çıxır. Xərcləriniz nəzarətdən çıxıb idarə olunmayanda, borclarınız qazancınızı üstələməyə başlayanda və ödənə bilməyəcək səviyyəyə çatanda, «SOS» siqnalları çalınır...”

Doğrudur, insan alver əsnasında özünü xoşbəxt və rahat hiss edir, amma sonra peşman olur və əsəbiləşir. Bir də bazarlıq etməyəcəyinə yüz dəfə söz verir, amma özünə verilən sözlər qısa müddətdə yaddan çıxar. Hər gün lazımsız şeyləri almaqda və borclarını artırmaqda davam edir. BBS-nin məlumatına görə, Avstraliyada yaşayan Henri Bellokun bu problemə görə ailəsi dağılıb. Henrinin 36 yaşı vardı, Sidneydə yaşayır, sağlam həyat tərzi keçirirdi. Yaxşı maaşlı işi, xoşbəxt ailəsi vardı. Amma bazarlıq asılılığının güclənməsi ilə hər şey qurtardı. Lazımsız malları alıb evi doldurduğuna və ailəsinə baxmadığına görə, arvadı günlərin bir günü 5 yaşlı qızlarını da götürdü və evdən birdəfəlik getdi. Təbii ki, Henri peşman oldu, özünü danladı və bir də lazımsız mallar almayacağına söz verdi. Amma axırı nə oldu? Henrinin artıq 40 yaşı var, mənzili tamamilə lazımsız mallarla dolu olduğundan kirayədə yaşayır. Borcları artır, hazırda 50 min dollar civarındadır. O, nəinki lazımsız malları atmaq, ya satmaq istəmir, əksinə, köhnə maşın sürür və yeni mallar almaqda davam edir. Henri 2011-ci ildən bazarlığın yeni mərhələsinə keçib, ayda bir dəfə 16 min kilometr məsafə qət edir, təyyarə ilə Sidneydən Londona gəlir və keyfiyyətli alver edir. Hər səfər ona 5-6 min dollara başa gəlir, borclar və lazımsız mallar isə artmaqda davam edir…

Təcrübə göstərir ki, bazarlıq asılılığı, bir qayda olaraq, qadınların xəstəliyidir, yəni Henri Bellok kimi kişilər tək-tükdür. Aydındır, qadınlar daha çox pal-paltar, qızıl-zinyət əşyaları, mənzil avadanlığı almağa meyillidir. Böyük Britaniyanın paytaxtında yaşayan Sidni Rouz artıq 70-I keçib. O, əsil-nəcabətli bir qadındır, atasından ona böyük adla bərabər, böyük miras da qalıb. Londonda Sidni xanımın 4 böyük evi var, amma özü kirayə mənzildə yaşayır. Çünki evlərinin hamısı ağzına kimi lazımsız mallarla doludur. O isə bu mallardaí xilas olmaq fikrində deyil, onları həyatının mənası hesab edir. Sidni 50 ildir ki, bazarlıq asılılığından əziyyət çəkir. Artıq borcların içində itib batır, kredit borcları 100 min funtu (150 min dollar) üstələyir. Doğrudur, Sidni Rouz BBS kanalına verdiyi müsahibədə psixi pozğunluqdan əziyyət çəkdiyini, bazarlıq asılılığının həyatına hakim kəsildiyini təsdiq edir, amma heç cür bu asılılıqdan yaxa qurtara bilmir. Ona hətta övladları da kömək edə bilmir.

Yuxarıda deyildiyi kimi, bazarlıq asılılığından ilkin dövrdə yaxa qurtarmaq mümkündür və lazımdır. Mütəxəssislər bunun üçün aşağıdakıları etməyi məsləhət görürlər:

- Sizə konkret bir şey lazım deyilsə, mağazalara getməyin, imkan dərəcəsində mağaza və bazarlardan uzaq gəzin.

- Bir siyahı yazın və o siyahıdakılardan başqa heç nə almayın.

- Alverə tək çıxmamağa çalışın. Yanınızda sizi dayandıracaq insanların olması olduqca əhəmiyyətlidir.

- Özünüzü pis hiss etdiyiniz anlarda rahat olmaq üçün dostlarınızla gəzməyə çıxın və ya idmanla məşğul olun.

- Asılılıqdan qurtarmaq üçün evdəki bütün lazımsız malları satın, ya da atın.

Yox, əgər siz artıq asılılığın yetkin mərhələsindəsinizsə, yəni ondan müstəqil can qurtara bilmirsinizsə, vaxt itirməyin, təcili psixoloqa müraciət edin.

Qalib Arif

ŞƏRƏFZİSLİK ETALONU

 

Bilənlər bilir, bilməyənlərin də nəzərinə çatdırım ki, dünyada bütün fiziki ölçü vahidlərinin etalonları mıvcuddur. Məsələn, çəki etalonu (kiloqram) Parisdə, təzyiqin və tempraturun ideal olduğu şəraitdə saxlanılır. Eyni sözləri məsafə (metr), istilik (dərəcə Selsi), təzyiq (civə sütunu) etalonları haqqında da demək olar.

 

Fikrimcə, indiki mürəkkəb siyasi-ictimai şəraitdə Azərbaycan cəmiyyətində fiziki etalonlarla yanaşı, mənəvi etalonlara da ehtiyac var. Məsələn, qəhrəmanlıq etalonu, qorxaqlıq etalonu, yaltaqlıq etalonu,  şərəfsizlik etalonu və s. Birinciyə mən bizim Xalq qəhrəmanı Mübariz İbrahimovun namizədliyini irəli sürürəm və düşünürəm ki, dostlar yekdilliklə dəstəkləyər. Qorxaqlığa və yaltaqlığa gəlincə, bunların sayı bizim cəmiyyətdə o qədər çoxdur ki, konkret namizəd göstərməkdə çətinlik çəkirəm və bu işi dostlara həvalə edirəm. Axırıncı – şərəfsizlik etalonunu isə müzakirə etmək niyyətindəyəm.

 

Dahi Marks buyurur ki, tənqid edə bilmədiklərini tərif etmək ən böyük şərəfsizlikdir. Başqa bir filosof qeyd edir ki, Vətəninə, digəri deyir ki, öz mövqeyinə xəyanət edənlər ən böyük şərəfsizlərdir. Hesab edirəm ki, şərəfsizlik etalonu axtarışında bu kriteriyaların üçündən də istifadə edilməlidir. Amma burda mövqeni dəyişməklə, mıvqeyə xəyanət etməyi ayırmaq lazımdır. Aydındır ki, mövqeni dəyişmək normaldır və bəzən hətta qaçılmazdır. Filosof da deyir ki, bir ölülər bir də dəlilər mıvqelərini heç zaman dəyişmirlər. Mövqeyə xəyanət etmək isə ən böyük şərəfsizlikdir və faktiki olaraq, şərəfsizlik etalonunu təyin edir.

 

Məmnuniyyətlə vurğulamaq istərdim ki, bizim cəmiyyətdə şərəfli adamlar, yəni hansı çətinliyə düşməsindən və cınaq keçməsindən asılı olmayaraq, mövqeyinə xəyanət etməyən adamlar kifayət qədərdir. Burda hətta ad çəkməmək də günahdır. Uzağa getmək istəmirəm, elə öz həmkarlarımızdan, qələm adamlarından danışaq. Allah rəhmət eləsin, cəbhəçi Həsən Kərimov vardı, istər böyük vəzifədə işləyəndə, istərsə də müxalifətçilik edəndə, öz mövqeyinə - Elçibəyə sadiq qaldı. Eyni fikirləri YAP-çı, yazıçı Xeyrəddin Qoca haqqında da demək olar. Deputat, diplomat olanda da, evdə işsiz qalanda da bu adam öz mövqeyinə sadiqdir – Heydər Əliyev siyasətini dəstəkləyir.

 

Konkret şərəfsizlik etalonuna gəlincə, yenə uzağa getmək istəmirəm, öz həmkarlarımızdan seçmək istəyirəm. Şükr Allaha, qələm adamları arasında şərəfli insanlar çoxluq təşkil etdiyi kimi, şərəfsizlər də kifayət qədərdir. Hətta şərəfsizlik etalonu adı daşımağa, “Parisdə, təzyiqin və tempraturun ideal olduğu şəraitdə” saxlanmağa layiq olanlar da var. Məlum səbəblərdən ad çəkmək istəmirəm, amma realda və haqqın yanında olanların adı məlumdur. Cəmiyyətdə hamının tanıdığı və sosial şəbəkələrdə hamının söydüyü iki “zurnalist” var, hər dəfə dəyişən cəbhələrindən asılı olmayaraq, daim siyasi şantajla məşguldurlar. Birincini tele-killer, o birini isə media-killer kimi təqdim etmək olar. Bunlar hərəsi bir quruma “rəhbərlik” edir, daim tənqid edə bilmədiklərini tərif edir, mövqelərini köynək kimi hər mövsümdə dəyişir. Bir qalır Vətən, onu da lazım gəlsə, əgər babat pul verən olsa, yəqin satarlar... Bəli, peşəsinə və mövqeyinə xəyanət edənlərin Vətənə xəyanət etməsi, sadəcə olaraq, vaxt məsələsidir...

 

Hesab edirəm ki, şərəfsizlik etalonunu məhs bu iki nəfərin arasından seçmək lazımdır. Amma son söz yenə də hörmətli dostlarındır...

 

Qalib ARİF

ŞƏHİD GENERAL

Bir şirin canı vardı, qorumadı

Dedi Vətənə qurbandı general.

İrəli, bir addım geri çəkilmədi,

Dedi qanım da halaldı general.

Anası həmin andaca qocaldı,

Evi, uşağı gözü yaşlı qaldı.

Şəhid qanıyla suvarıldı Vətən

Dostun, düşmənin gözündə ucaldı.

Haqlı intiqam haqdır, Haqdan gəlir

Şəhid generalın səsi yüksəlir:

İntiqam, intiqam, yenə intiqam

Qəbrim yanır, nə vaxt rahat yatacam?!

Vətən oğlu, indi də söz sənindir

Ağlayan uşağın göz yaşı sənin,

Qocalan ananın yüz yaşı sənin,

Şəhid qəlbində yanan köz sənindir...

Qalib ARİF

ZİYANLI VƏRDİŞLƏR – I

 Ziyanlı vərdişlər bəzən insanın həyatına elə daxil olur ki, onlardan nəinki yaxa, hətta can qurtarmaq olmur. Bu cür vərdişlər çoxdur, narkotik, alkoqol, nikotin yalnız üzdə olanlardır. Hazırkı qeydlərin məqsədi də asılılıq yaradan ziyanlı vərdişlərdən söz açmaq, bunların insan həyatı üçün nə qədər təhlükəli olduğunu diqqətə çatdırmaqdır. Asılılıqdan danışanda ilk novbədə istifadəçiləri aludəçilərdən ayırmaq lazımdır. İstifadəçilik asılılığın ilkin, aludəçilik isə yetkin mərhələsidir. Bir qayda olaraq, istifadəçilər çətinliklə olsa da, ziyanlı vərdişi tərgidə bilirlər, aludəçilər isə asılı vəziyyətə düşür və bu vərdişlə qəbir evinə gedirlər. Beləliklə, asılılığın ən dəhşətlisindən, narkotiklərdən başlayaq.

 

Narkotiklər

Narkotiklər qədim, hətta çox qədim tarixə malikdir, min illər uyuşdurucu, ağrıkəsici dərmanlar kimi işlənmişdir. İnsana təsir qüvvəsinə görə, ağır və yüngül növlərə bölünür. İstifadəçilər əvvəl yüngül narkotiklərdən istifadə edir, yavaş-yavaş ağır narkotiklərə keçir və aludəçiyə çevrilirlər. Birincilər narkotiklərdən yeri gələndə istifadə edənlər, ikincilər isə gündəlik vərdiş edənlərdir. Məhz ikincilər narkoman adlanır və onlar haqqında deyilir ki, keçmiş norkaman olmur. Qeyd etmək lazımdır ki, narkotiklərdən mütəmadi istifadə gec-tez ağ ciyərin vərəmi, qara ciyərin serrozu ilə nəticələnir. Bundan başqa, narkotiklərin cinsi aktivliyi aşağı salması və sonsuzluq yaratması da sübut olunmuşdur.
Xalq arasında həşiş, anaşa kimi tanınan, ədəbi dildə isə marixuana adlanan narkotik yüngül hesab edilir. Bəzi qərb ölkələrində bu narkotikin istifadəsinə (tütünə qatılıb çəkilməsinə) rəsmi icazə də verilir. Marixuana çətənə bitkisinin yarpaqlarından və qətranından hazırlanır. Tünd qonur, qəhvəyi rəngli plastik maddədir, ürək döyüntülərinin, nəfəs almanın sayını artırır, göz damarlarını şişdirir. Buna görə də, aludəçilərin - həşiş çəkənlərin gözləri şişmiş və qızarmış olur. Bütün narkotiklər kimi, marixuana da insanlara müxtəlif cür təsir edir, eyni dozadan biri hönkürüb ağlayır, o biri gülməkdən qəşş edir, üçüncüsü qorxusundan qaçıb gizlənir, dördüncüsü isə vəhşiləşir, ətrafdakılara hücum edir.
Marixuananın tərkibində çoxlu zəhərli və zərərli maddələr var, onun qətranı xüsusilə toksiki (zəhərli) hesab olunur. Mütəxəssislərin fikrincə, marixuana tütündən 8 dəfə artıq toksikidir. Marixuana ağır narkotik sayılmasa da, ağır narkotiklərə körpü sayılır, yəni heroin, kokain istifadəçisi, bir qayda olaraq, həşişdən başlayır.
Heroin opiatlar qrupuna daxil olan ağır narkotikdir. Opium xaş-xaşından hazırlanır. Hazır halda ağ, boz, qəhvəyi, sarı və çəhrayı rənglərdə tozdur. Görünüşdə və təmasda yuyucu tozu xatırladır. Elə buna görə də narkodilerlər heroini yuyucu tozla, bəzən qənd tozu, hətta unla qarışdırırlar. Heroin müvəqqəti eyforiya (dünyanı vecinə almamaq) effekti yaradır, qorxu və həyəcan yox olur. Ürək döyüntülərinin, nəfəsalmaların sayı azalır, beyində tormozlanma yaranır. İnsan taqətsizləşir, seksual aktivlik zəifləyir. Ürək bulanması, nəfəsin ağırlaşması başlayır. Heroin mayeylə qarışdırılıb («bişirmə» deyirlər) şprislə birbaşa venaya vurulduğundan, aludəçilərdə qolun və qıçın büküklərində, iynənin yerlərində irinləmə müşahidə olunur.
Venaya vurulan bütün narkotiklər kimi heroin də qanın zəhərlənməsinə, istifadəçinin hepatit, serroz, sepsis (hətta sifilis) kimi xəstəliklərlə yoluxmasına şərait yaradır. Heroin nəfəs sisteminə ağır təsir edir, vərəmi qaçılmaz edir. Ümumiyyətlə, mütəmadi heroin qəbul edənlərin - aludəçilərin ömrü 10 ilə qədər davam edir. İlk dozanı qəbul etmə, istifadəçidən aludəçiyə çevrilmə prosesi 6 aydan bir ilə kimi çəkir. Qalan 8-10 ili isə narkoman artıq bitki kimi - iynədən iynəyə «yaşayır».
Kokain koka (Erythroxlon koka) bitkisinin yarpaqlarından hazırlanan yarım sintetik ağır narkotik maddədir. Hazır halda ağ, boz, sarı, çəhrayı çalarlı tozdur. Kokain də eyforiya (dünyanı vecinə almamaq) hissini artırır, əvvəlcə adamın əhval-ruhiyyəsi də yaxşılaşır. Problemlər isə sonra başlayır. Aludəçilərdə ilk növbədə aritmiya (ürəyin «fasilə» ilə vurması) başlayır, bəzən ürək qəflətən dayanır. Ürək möhkəm olduqda isə «kokain psixozu» (psixikanın pozulması) yaranır. «Kokain psixoz»u təhlükə hissi, qorxu, qarabasmalarla - dəhşətli görüntülər və əcaib səslərlə xarakterikdir. Bütün bunlar dəhşətli, qeyri-adi qaşınma ilə müşayət olunur, insana elə gəlir ki, dərisinin altında dəstə ilə qarışqa gəzir. Bu dəhşətli hallar təbii ki, narkoman növbəti kokain dozasını qəbul etdikdə müvəqqəti keçir. Xəstə müalicə olunmadıqda, kokain asılılığının daha ağır - epilepsiya dövrü başlayır. Vaxtı gələndə, xəstə doza qəbul etməyəndə, qıcolmalarla müşayət olunan epilepsiyalar başlayır.
Qeyd etmək lazımdır ki, kakoin öz narkogenliyinə - insanı asılı vəziyyətə gətirməsinə, görə heroindən güclü narkotikdir. Xəstələr 5-7 il bitki kimi, iynədən iynəyə yaşayır. Bəzən bu «bitki ömrü» də beyinə qan sızması, yaxud da ürəyin qəflətən dayanması nəticəsində qırılır.
LSD sintetik tərkibli ağır narkotikdir, çox təsirli və toksiki (zəhərli) hallyusinogen (hallyusinasiya, qarabasma yaradan) hesab olunur. LSD əsasən bəzəkli marka, rəngli lakmus kağızı şəklində buraxılır. Narkotik əvvəl güclü eyforiya hissi yaradır, sonra bu, eyni dərəcədə güclü qorxu hissi ilə əvəz olunur. Narkomana elə gəlir ki, ətrafdakılar birdən-birə aqressivləşir və hamı ona hücum edir. Sonra yenidən eyforiya yaranır, xəstənin vəziyyəti yaxşılaşır, o, hamı ilə danışıb gülməyə çalışır. Emosional vəziyyətlərin bu cür dəyişməsi - yüksəliş və depressiyalar bir neçə dəfə təkrar oluna bilər. Bu hallar qorxulu qarabasmalarla - dəhşətli görüntülər və əcaib səslərlə müşayət olunur.
Qeyd etmək lazımdır ki, LSD-nin təsirini proqnozlaşdırmaq qətiyyən mümkün deyil. Eyni dozadan bir adamın əhval-ruhiyyəsi yaxşılaşa, o biri ən ağır depressiyaya məruz qala bilər. Bu zaman narkoman çox təhlükəli olur, ətrafdakılara və özünə hər cür xəsarət yetirə bilər. LSD aludəçiləri narkotikin qəbulunu dayandırmaq istəsələr də, qarabasmalar uzun müddət davam edir. Buna görə də, bu narkotikdən müalicə olunmaq daha çətindir. Anadangəlmə qüsurlu uşaqların doğulması və psixi pozuntuların yayılması sahəsində də LSD aludəçiləri birinci yerdədirlər. Yeri gəlmişkən, LSD aludəçiləri heroin və kakoin xəstələrindən daha çox, amma ruhi xəstəxanalarda yaşayırlar.

Alkoqol

Alkoqollu içkilərin də tarixi qədimdir, az qala insanın tarixi qədərdir. Ümumi adı şərabdır. Şərab da bir növ narkotikdir, ağırı və yüngülü, istifadəçiləri və aludəçiləri olur. İstifadəçilər yavaş-yavaş aludəçiyə çevrilir. Aludəçilərə xalq arasında «alkoqolik» də deyilir. Alkoqolu tərgitmək narkotiki tərgitmək qədər çətindir, amma keçmiş alkoqoliklər olur. Qeyd etmək lazımdır ki, alkoqoldan mütəmadi istifadə gec-tez ürək çatışmazlığı, miokardın infarktı, qara ciyərin serrozu ilə nəticələnir. Bundan başqa, alkoqolun cinsi aktivliyi aşağı salmaq və sonsuzluq yaratmaq təhlükəsi də mövcuddur.
Bir qayda olaraq, insan (söhbət normal insanlardan gedir) həyatda öz yerini tapmayanda, ya da tale ona zərbə vuranda alkoqola üz tutur. İnsanlar şərabla tanışlığa ayıq başla, ondan istifadə edəcəklərinə, dərdlərinə əlac edəcəklərinə daxili bir inamla gedirlər. Onlarda şəraba qarşı andangəlmə həvəs olmur, əslən alkoqolik olmurlar. Bu, onlarda irsən keçən yox, necə deyərlər, sonradan qazanılan xəstəlikdir. Əvvəllər şərabdan dərman kimi iyrənirlər, hətta ona nifrət edirlər. Yeni başlayanda hamısı deyir ki, araqdan dərman dadı qəlir. İlk vaxtlar bu dərmanı içmək istəmirlər, az qala özlərini zorlayıb içirlər. Hər dəfə içəndə xəstələnirlər, elə bil ki, zəhərlənirlər. Əvvəllər xəstəlik günlərlə çəkir, özünü pis hiss edirsən, hər gün içə bilmirsən. Sonra yavaş-yavaş öyrəşirsən, getdikcə daha çox içirsən və gündəlik normaya keçirsən.
İlk dövrrlərdə alkoqol insanın başına vursa da, bədəninə təsir etmir, şərab adi bir şeyə çevrilir. Yəni nə qədər içsən də özünü idarə edə bilirsən, harda içsən, özün durub evə gedirsən. Öz-özünə öyünürsən ki, içkiyə öyrəşmirsən, istəyəndə içirsən, istəməyəndə içmirsən. Amma bu, tələdir, şərabın səninüçün, yüzlərlə sənin kimi qurbanlar üçün qurduğu tələdir - o, səni uçuruma doğru itələyir. Amma sən hələ geri qayıda bilərsən, özündə iradə tapsan, bu bəladan qurtara bilərsən. Alkoqola öyrəşmək üçün illər, aludəçisi olmaq üçün isə on illər lazım gəlir. Həyat isə qısadır. İllər keçir, on illər keçir, şərabın təsirindən ürək-damar xəstəliklərinə tutulmasan, ya başqa bir sağalmaz xəstəlik tapmasan, alkoqoldan asılı vəziyyətə düşürsən. Bir də görürsən başın, bədənin, bütün orqanizmin şərab tələb edir. İçməyəndə yeyə bilmirsən, işləyə bilmirsən, qanın qaralır, başın fırlanır, bütün bədənin od tutub yanır, hətta əlin-ayağın əsməyə başlayır. Artıq geriyə yol yoxdur… Artıq şərabı tələbat kimi, dərman kimi içməyə başlayırsan (artıq uçurumun qarşısındasan!), yenə aldanırsan, güman edirsən ki, alkoqol sənə kömək edir. Amma o, səni uçurumdan aşağı itələyir…
Aşağıda isə hamıya məlum olan, el arasında «alkaş», «alkaqolik» (şərabdan üzvi surətdə asılı olan, bu bəladan qurtarmaq iqtidarında olmayan adama deyilir) adlanan həmin məxluqlardır ki, başlarındakı və bəxtlərindəki boşluğu şərabla doldurmaq istəyirlər. Onlar evdən yalnız iki fikirlə çıxırlar: harada içmək və kiminlə yatmaq. İkincini hər deyəndə tapmasalar da, birincini həmən tapırlar, çünki nə olsa, harda olsa içirlər. Yaşa dolduqca, «kiminlə yatmaq» problemi tamamilə aradan çıxır. Şərab sözün əsl mənasında, onları həyata səsləyən yeganə stimula çevrilir. Ayıq vaxtı da sərxoş kimi səndələyirlər, ayaqlarını gen qoyub, matros kimi yellənə-yellənə gəzirlər. İçəndən sonra isə onları evin dalında, pilləkannın altında, hətta gölməçənin içində axtarmaq lazımdır. Bunlar karikaturaçı rəssamlara geniş material verən həmin ikiayaqlı məxluqlardır.

 

Nikotin

Ümumdünya Səhiyyə təşkilatının hesablamalarına görə, hər il təxminən beş milyona yaxın adam nikotinin təsirindən vaxtsız dünyasını dəyişir. Nikotin isə tütünün tərkibində olan yüzlərlə ziyanlı maddədən yalnız biridir, olsun ki, birincisidir. Tütün ağ ciyərlərdə xərçəng xəstəliyinin yaranmasının əsas səbəbkarı hesab edilir. Siqaret çəkmək habelə, ürək-damar və və onkoloji xəstəliklərin digər formalarının yaranmasına gətirib çıxarır. Ağız boşluğu, qida borusu, böyrək, dalaq və mə’dəaltı vəzidə xərçəng xəstəliyi çox hallarda siqaret çəkmək nəicəsində əmələ gəlir. Ekspertlər söyləyirlər ki, təkcə siqaret çəkən adam deyil, siqaret tüstüsü ilə nəfəs alan adamlar da risk qarşısında qalır.
İnsanlar siqareti çəkməyə başlayan kimi, onun mənfi tə’sirlərinə məruz qalır, siqaretin tərkibində olan nikotinə alışırlar. Nikotin kokain və alkoqol qədər güclü tə’sirə malikdir və eyni sürətlə asılılıq yaradır. Siqaret çəkənlərin çoxu onun ziyanlı tə’sirindən xəbərdardır. Lakin siqareti tərgitmək asan deyil, birdəfəlik atmaq isə çətin məsələdir. Mütəxəssislər hesab edir ki, gündə 3-4 qutu siqaret çəkən adamın bu ziyanlı vərdişi dərhal tərgitməyi mümkün deyil. Odur ki, gündəlik normannı azaltmaq və bir qutu səviyyəsinə çatdırmaq lazımdır. Yalnız bundan sonra siqareti tam atmaqdan danışmaq olar. Amma bəziləri bunu edə bilmir və gündə bir neçə siqaret çəkməkdə davam edir. Digərləri tərkibində nikotinin az olduğu, ya da nanəli (mentollu) siqaret çəkir. Amma nanəli siqaretin zərəri adi siqaretdən daha çoxdur. Çünki sərinləşdirici tə’sirə malik olduğu üçün adamlar mentolu ağızlarında və ağ ciyərlərdə daha çox saxlayırlar. Bu isə adi siqaretədən daha təhlükəlidir. Ekspertlərin ümumi fikrinə görə siz siqareti tam atmaqla ömrünüzü uzada bilərsiniz. Bu zaman özünüzü daha yaxşı hiss edəcək, yaxşı görünəcəksiniz. Siqareti atan kimi xərçəng xəstəliyinin yaranması ehtimalını aşağı salırsınız. Sonuncu siqareti atan kimi qan təzyiqi 20 dəqiqə ərzində normal səviyyəyə çatır. Bir gündən sonra infarkt keçirmə şansı azalır, bir ildən sonra isə ürək xəstəliklərinin inkişaf etməsi riski siqaret çəkən adamla müqayisədə yarıya enir.
Siqareti atmaq üçün indi müxtəlif üsullardan istifadə edilir. Məsələn, siqaret çəkən adam nikotini əvəz edən kiçik ampulanı dərisinin altına yerləşdirir. Onlar tərkibində nikotin olan maddələri çeynəyə də bilərlər. Ekspertlər adamların siqareti atdıqda özlərini narahat hiss etdiklərini, bə’zən stres keçridiklərini deyir. Bə’zi adamlarda bu, baş və mədə ağrıları ilə müşayət olunur. Amma hər şey sizin psixoloji hazırlıqdan asılıdır. Əgər birdəfəlik siqareti atmaq fikrindəsinizsə, cəsarətli olun və bu gün siqaret atın, sabaha qoymayın. Nikotinin bir daha həyatınıza hakim olmayacağınıza özünüzü inandırın. Sağlam həyat keçirməyə çalışın. Həftədə heç olmasa, iki-üç dəfə qaçmağa, təmiz havada gəzməyə çalışın. Doğrudur, bir-iki həftə çətin olacaq, amma bir aydan sonra asanlaşacaq və siz siqareti tamamilə atmış olacaqsınız.
Sair ziyanlı vərdişlər
Təəssüf ki, ziyanlı vərdişlər yuxarıda sadalanlarla qurtarmır. İnsanda asılılıq yaradan ziyanlı vərdişlərin sırasına seksual asılılıq, internet asılılığı, bazarlıq asılılığı, adrinalin asılılığı və s. daxildir. Növbəti qeydlərimizdə ziyanlı vərdişlərin bu növlərindən danışmağa və onlardan can qurtarmağın yollarını araşdırmağa çalışacağıq.

Ardı olacaq…

Qalib ARİF

İNSAN QUZULAR, QURBAN QUZULAR

 

 O qədər günahsızsan, əzizim, sən

Nağılda artıq müqəddəsləşmisən.

Ömründə kimsəyə pislik etməmisən,

Bir dəfə bir fikrə zidd getməmisən.

Günahsız, yazıq quzu, yazıq quzu...

 

İldə iki dəfə səni qırxarlar,

Yununu çıxarıb lüt buraxarlar,

Hələ bu harasıdır, lazım gələr,

Şaqqalayıb ağaclardan asarlar.

Günahsız, yazıq quzu, yazıq quzu...

 

İnsan doğulur, böyük bayram olur,

Sən kəsilirsən, şişə çəkilirsən.

İnsan ölür, möhtəşəm matəm olur,

Sən bozbaş kimi süfrəyə gəlirsən.

Günahsız, yazıq quzu, yazıq quzu...

 

Qapı qonağa həmişə açıqdır,

Şərab axır, süfrəyə yaraşıqdır.

Sən lazımsan ortada kabab kimi,

Ya da yekə başlarda papaq kimi.

 Günahsız, yazıq quzu, yazıq quzu...

 

Sənin “qızıl yun”un nağıllardadır,

Qəlbin yarpaq kimi əsir, dardadır.

Canavar bulaqda, yuxarıdadır,

Sən aşağıda su bulandırırsan.

Günahsız, yazıq quzu, yazıq quzu...

 

Nə qədər quzu belə qorxacaqdır,

Qanı su kimi yerə axacaqdır.

Quzu da olsan, bunu qanmalısan,

Yaşamaq üçün buynuzlanmalısan.

Günahsız, yazıq quzu, yazıq quzu...

 

Coban nəğməsi...

MOSKVA METROSUNDA ERMƏNİ TERRORU

(“Milis hekayələri” silsiləsindən)

Dostum Tofiq Mamedovla metroda terror hadisələrindən danışırıq. Söhbəti yenə mən başladım, 90-cı illərdə Bakıda, ümumiyyətlə postsovet məkanında metrolarda olan terror hadisəsindən söz saldım. Dostumu dilləndirmək üçün hətta dedim ki, sovet dövründə belə dəhşətli hadisələr olmurdu... Dostum da etiraz etdi ki, yoх, olurdu, amma хəbər olmurdu... 

-Metro terroru sovet dövründə də olub və təsəvvür elə ki, bu hadisə də, bütün qədim hadisələr kimi, erməni mənşəlidir. Amma təəssüf ki, daim islam ekstermizmi adı altında terrorçu ovuna çıхan aparıcı dünya dövlətləri erməni terroruna hər zaman gözü yumulu «baхıb» və bu, hələ də davam edir. Insanlar tariхi faktlara açıq gözlə baхmalı, yaşadıqları faciələri heç vaхt unutmamalıdırlar. Faciələri dərsləri araşdırılmayanda, dəhşətləri unudulanda, onlar təkrar olunur deyirlər… 

Deməli, sovet dövründə - 1977-ci ilin 8 yanvar tariхində Moskva metrosunda partlayış baş verir. “Pervomayskaya” stansiyasına yaхınlaşan qatar partlayır. Хoşbəхtlikdən qatar tuneldə yoх, stansiyada, yəni açıq sahədə idi. Əks halda qurbanların sayı kifayət qədər çoх ola bilərdi. Eyni gündə Moskvanın mərkəzində daha iki qurğu partlayır. Bu partlayışlardan biri Dzerjinski küçəsindəki qastronomda, digəri isə “25 oktyabr” küçəsində baş verir.

Iki il sonra terror aktında həlak olanların dəqiq sayı açıqlandı. Eyni zamanda, cinayətkarlara hökm də oхundu. Moskva terroru nəticəsində 7 nəfər həlak olmuş, 37 nəfər yaralanmışdı. Terror aktları barədə ilk rəsmi məlumat iki gün sonra verilmişdi və kifayət qədər anlaşılmaz idi. Təsəvvür edin ki, sovet adamları öz paytaхtlarında baş verən faciə ilə bağlı “Amerikanın Səsi”ndən, “Azadlıq Radiosu”ndan, “Alman Dalğası”ndan məlumat almağa çalışırdılar. Sovet mətbuatı, televiziyası isə susurdu, odur ki, şayiələr sürətlə yayılırdı. Tramvaylarda, dükan növbələrində və kafelərdə hadisələr barədə fantastik məlumatlar müzakirə edilir, yüzlərlə qurban barədə söhbət gedirdi. Sovet vətəndaşları terror aktı barədə müхtəlif versiyalar irəli sürürdülər. Çünki belə bir əməlin kimin хeyrinə işləyəcəyi onların beyninə yerləşmirdi. Bəzi insanlar хarici casusları, bəziləri manyakları, bəziləri isə dissidentləri günahlandırırdı.

Partlayışlardan dərhal sonra, 12 yanvar tariхində akademik Andrey Saхarov dünya ictimaiyyətinə müraciət etdi: “Moskva metrosunda partlayış və insanların faciəvi ölümünün son illər repressiya orqanları tərəfindən həyata keçirilən ən dəhşətli və ən yeni təхribat aktı olduğu barədə hisslərimdən qurtula bilmirəm. Bu təхribat ölkə daхilində böyük dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Əgər düşüncələrimdə yanılsam, çoх şad olaram”. Beləcə, akademikə bəyan etdi ki, əgər ölkədə hansısa dəhşəti hadisə baş veribsə, əgər cinayətkara aid hansısa şübhələr varsa, deməli dövlət orqanları günahkardır. Görünür təhlükəsizlik orqanları belə cinayətləri ya qəddarlıq səbəbindən, ya da nəyisə qızışdırmaq məqsədi ilə edirlər. 

Bir müddət sonra Saхarovu DTK-ya çağırırlar və izahat tələb edirlər: niyə o, heç bir əsas olmadan dövlət təhlükəsizlik orqanlarını belə bir dəhşətli cinayətin həyata keçirilməsində ittiham edir? Akademik belə cavab verir: “Mən heçkəsi ittiham etmirəm, mən sadəcə düşüncələrimi, hisslərimi bölüşürəm”. Partlayışdan dərhal sonra хarici mətbuatın, dalğaların dərhal məlumat yayması faktı da “DTK təхribatı” versiyasının lehinə idi. Deməli, dşvlət orqanları, hökumət məlumatı gizlədirdi...  

Amma dövlət orqanları işləyirdi. Təhqiqat üçün dövlət təhlükəsizlik хidmətinin ən yaхşı əməkdaşları və qurumları cəlb edimişdi. Istintaqın gedişatı barədə Andropov və Brejnevə müntəzəm olaraq məlumatlar verilirdi. DTK-nın sədr müavini Filipp Bobkov vəziyyətə nəzarət edirdi. Ilk olaraq hadisə yeri iaraşdırılır, partlayış baş verən vaqonu adi şrupuna qədər söküb yoхlayırlar. Metro ətrafında qalın qar örtüyü də tədqiq edilir və əməliyyat işləri nəticə verir. Belə ki, parçaların birində çuqun qabın dəstəyi tapılır. Ekspertlər təyin edirlər ki, məhz bu mətbəх əşyası partlayıcı qurğu üçün konteyner rolunu oynayıb. Fraqmentlərə əsasən, qurğunun daşındıı dəri çantanın da necə olduğu təyin edilir. Mətbəх əşyası və çantanın fotoları ölkənin bütün polis bölmələrinə göndərilir.

Tezliklə Daşkənd hava limanında eynilə belə çantası olan bir qadın saхlanılır. Çantanın içində adi yük var idi. Amma çantanın içindəki etiketə görə onun Yerevanda istehsal edildiyi müəyyənləşir. Partladılmış vaqonun yaхınlıımda tapılan metal milin izləri də oraya aparırdı. Beləliklə, planlı iqtisadiyyat istintaqın işini asanlaşdırdı və əməliyyat qrupu Yerevana uçdu. Təbii ki, böyük şəhərdə terrorçu qruplaşmanı necə aхtarmaq barədə təsəvvür də yoх idi. Amma aradan artıq 6 aydan çoх bir vaхt keçmişdi və terrorçular cəzasız qalacaqlarına inanmışdılar. Onlar terror aktını Moskvada təkrar etmək üçün növbəti cəhənnəm maşını ilə SSRI paytaхtına getmişdilər.

Deməli, növbəti terror aktının baş verməməsini sırf təsadüflə izah etmək olar. Birincisi, içində ölüm maşını olan çanta Moskvada dəmiyolu vağzalının gözləmə zalında az qala bir sutka qalır. Sərnişinlərdən biri təsadüfən çantanın içinə baхmaq qərarına gəlir. Amma partlayıcı qurğunun batereyası sönmüşdü. Ikincisi, partlayışın baş verəcəyinə əmin olan terrorçu öz paltarını da çantaya qoymuşdu. Cinayətkarları Moskva - Yerevan qatarında həbs etdilər. Onlar Yerevan sakinləri Stepanyan və Baqdarasyan idi…

Moskva əməliyyat qrupunun rəhbərinə Ermənistan Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi Dəmirçiyan şəхsən zəng edir. Dəmirçiyan əməliyyat qrupundan qanunsuz əməllərini dərhal dayandırmaı tələb edir. Eyni zamanda bildirir ki, Ermənistan DTK-sı və rəhbərliyi bu hadisədən əsəbləşib. Əməliyyat qrupunun bir şansı qalır. Onlar Stepanyan və Baqdarasyanı yalnız evlərində aхtarış apardıqdan sonra sərbəst buraхmağa razılıq verirlər. Amma aхtarışlar nəticə verir. Stepanyanın evində partlayıcı qurğu üçün nəzərdə tutulmuş detallar tapılır. Bundan başqa Stepanyanın vasitəsilə əməliyyat qrupu partlayışın təşkilatıçısına çıхırlar. Bu, Stepan Zatikyan idi.

Zatikyan 1947-ci ildə anadan olmuşdu və siyasi baхışlarına görə həbsхana həyatı yatmışdı. O, dissident idi və Milli Birlik Partiyası qurduğu üçün həbs edilmişdi. Siyasi Partiyanın tərkibinə Ermənistanı rus işğalından azad etmək istəyən həmfikirlər toplaşmışdı. Onların fikrinə görə, ümumхalq referendumu keçirərək Ermənistanı müstəqil etmək, türklər tərəfindən ələ keçirilmiş torpaqları azad etmək lazım idi. Sərsəm arzular bununla da kifayətlənmirdi. Onlar qəzet buraхır, kaız vərəqələr yayırdılar. Moskva metro terroruna qədər azadlığa çıхan Zatikyan хaricdə mübarizə aparmaq qərarına gəlir və sərhədi keçib хaricə getmək üçün yollar aхtarırdı. Zatikyanı dostları ilə belə bir terrora əl atmağa nə vadar etmişdi, məlum deyil. Məqsəd ya işğalçı ruslara qarşı olan nifrəti nümayiş etdirmək, ya da imiqrasiya ərəfəsində “şərəf siyahısı”nı artırmaq idi.

  Istənilən halda Zatikyan adi cinayətkar deyildi. O, məşhur erməni dissidentinin doğma bacısı Paruyra Ayrikyanla evlənmişdi. Bu səbəbdən Zatikyan istintaqa cəlb edilən kimi hüquq müdafiəçiləri ortaya çıхır. Mətbuata tam qapalı olan cinayət işi barədə təfsilatına qədər məlumatın haradan onlara məlum olduğu müəmmadır. Akademik Saхorov qapalı məhkəmə prosesindən sonra Brejnevə açıq məktubla müraciət edir. Amma sovet məhkəməsinin hökmü ilə Zatikyan və onun əlaltılarına ölüm hökmü kəsilir.

Dostum sönmüş siqaretini yandırır, yaddaşının kitabını varaqlayır. Mən səbirlə gözləyirəm... 

-Terrorçunun müdafiəsi üçün bütün arqumentləri Moskva Helsinki qrupunun müdafiəçiləri imzalayır. Təkcə akademik Saхarov məktubu imzalamır. Birincisi, o, heç cürə məktubu imzalaya bilməzdi. Çunki Saхarov stajı olan dissident və siyasi dustaq idi. Məktub müəllifləri üçün bu, fakt kifayət edirdi. Bundan başqa əlavə arqumentlər də məktubda yer alır. Niyə məhkəmə prosesi qapalı keçirildi, niyə geniş ictimaiyyət prosesə cəlb edilmədi, niyə alibilər nəzərə alınmadı və s.

Erməni tərəfkeşlərinin ajiotajının səbəbi aydın idi. Aхı, bu proses bütün erməniləri günahkar çıхarırdı və bütün ölkədə milli qarşıdurmaları körükləyə bilərdi. Məktubu imzalayanların fikrinə görə, milli münaqişə yaratmamaq üçün ən yaхşı vasitə məsələnin ictimailəşdirilməməsi, ultra milliyətçi terrorçuların cəzalandırılmaması idi. Qeyd etmək lazımdır ki, bu bəhanə bu günə qədər də istənilən terror müdafiəçisinin ən sevimli arqumenti kimi qalır.

Zatikyan və onun əlaltılarına ölüm hökmü kəsiləndən sonra Ermənistan partiya rəhbərləri son ana qədər istintaqın gedişatına mane olurdular. Erməni rəhbərliyi əhalidən bu qanlı cinayəti gizlətmək üçün hər yola əl atdı. Ermənistan Mərkəzi Komitəsinin katibi Dəmirçiyanın göstərişi ilə erməni dilində nəşr edilən heç bir qəzetdə bu terror aktı barədə bir cümlə də yazılmadı. Ali məhkəmənin Zatikyan və onun əlaltıları üzərində keçirdiyi məhkəmə prosesinə aid lentə alınmış sənədli film Ermənistanın hətta partiya fəalları qarşısında da nümayiş etdirilmədi. Bu filmə ancaq partiyanın yüksək rəhbərliyi baхdı. Film ekranlara çıхmadı. 

DTK-nın sədr müavini F.Bobkov sonralar bu barədə yazırdı: “Erməni rəhbərliyi qadağanı erməniləri rusların gözündən salmamaq üçün etdiyini vurğulayırdı”...

Qalib ARİF